Uyku Evreleri / NREM Uykusu ve REM Uykusu: Uyku sırasında uyanık olmaya oranla dış etkilerin ve iç uyarıların beyin üzerinde çok az etkisi vardır. Beyin duyu organlarından gelen uyarılara büyük ölçüde kapalıdır. Ancak, uyanıklıktaki durumla aynı olmayan bir aktiflik içindedir.
1950 yılına kadar uykunun kendi içinde homojen bir yapıya sahip olduğu düşünülmüştür. 1950’lerde yapılan EEG (Electroencephalography) ölçümleri ile uyku sırasında iki temel evrenin olduğu tespit edilmiştir. Bu evreler “derin uyku (NREM uykusu)” ve “rüyalı uyku (REM uykusu)” olarak gerçekleşmektedir. Derin NREM uyku sırasında gözlerde hareket olmazken, Rüyalı REM uyku sırasında göz bebekleri sanki bir filim izliyormuşçasına hareket etmektedir.
Ortalama sekiz saatlik bir uyku sırasında derin NREM uykusu ve rüyalı REM uykusu bir döngü içinde sırayla yaklaşık 4 – 6 kere tekrarlanmaktadır. Ancak bu tekrarlar homojen değildir.
Uykunun ilk dört saatlik bölümünün başında NREM ve derin NREM uykusu göreceli olarak uzun sürelidir ve dominanttır. Baştaki uyku döngülerinde her ne kadar uzun olan NREM uykusunu rüyalı REM uykusu takip etse de, ilk dört saatlik bölümdeki rüyalı uykuların süreleri kısadır. “NREM uykusu – rüyalı REM uykusu“, “NREM uykusu – rüyalı REM uykusu” şeklinde devam eden uyku döngüsünde NREM uykusu giderek kısalırken, rüyalı REM uykusunun süresi giderek artmaktadır.
Öyle ki; uykunun ikinci dört saatlik dilimindeki evrelerde NREM uykuları kısa iken, rüyalı REM uyku süreleri daha uzun olur. Yani uykunun ikinci dört saatlik diliminde rüyalı REM uykuları dominanttır.
Sekiz Saatlik Uykuda Uyku Evreleri
Uyku Evreleri / NREM Uykusu ve REM Uykusu: Uykuda, birinci dört saatlik dilime “I. Safha“, I. safha sonrasındaki uykuya da “II. Safha” dersek, I. safhada NREM uykusu çok, rüyalı REM uykusu az iken; II. safhada NREM uykusu az, rüyalı REM uykusu çoktur.
Özet olarak ortalama 8 saat olan gece uykusunun I. safhasında derin NREM uykusu yoğundur. II. safhasında da sanki bir filim izliyormuş gibi göz hareketlerinin olduğu rüyalı REM uyku yoğundur.
Göz hareketlerinin olmadığı NREM uykusu dört ayrı evreden oluşmaktadır. Sırayla Evre-1, Evre-2, Evre-3 ve Evre-4 olarak adlandırılan NREM uykusunu rüyalı REM uykusu takip etmektedir.
Sekiz saatlik bir uykuda tipik olarak uyku evreleri ve evre geçişleri aşağıdaki şekilde gösterilmiştir. Yatay kırmızı çizgiler dikey eksende karşılık gelen uyku evresinin devam ettiğini, dikey kırmızı çizgiler de uyku evre değişimlerini göstermektedir. Örneğin 1. saatten 2. saate kadar olan dönemde “Evre-4” seviyesindeki kırmızı yatay çizigi bu dönemde derin “4. Evre” uykunun devam ettiğini göstermektedir. 2. saatten çok kısa bir süre sonra kırmızı yukarı dik çizgi “4. Evre”den “3. Evre” uykuya geçiş olduğunu ifade etmektedir.
Şekil: Sekiz Saatlik Bir Uykuda Tipik Uyku Evreleri
Uyku Evreleri / NREM Uykusu ve REM Uykusu: Gece uykusu döngüsünde toplamda beş uyku aşaması vardır . Bilim adamları bu aşamaları uyku sırasında beynin ve vücudun özelliklerine göre sınıflandırdılar. Evre 1,2,3 ve 4 ‘REM dışı uyku’ anlamında “NREM (Non-REM) olarak sınıflandırılmışır. Beşinci aşama ise rüyalı REM uykusudur. Peki bu evrelerde neler olur? Bu evrelere kısaca bir göz atalım.
1. Evre (NREM)
Birinci evrede vücut, NREM diye kısaltılan (non-rapid eye moment) ve “hızlı göz hareketleri olmayan uyku” şeklinde çevrilebilen bir evrede bulunuyor. Bu sırada zihin ve bilinç boşlukta salınıyor. Bu evrede kendimizi kısmen uyanık hissederiz. Ancak zihnimiz uzaklara doğru gitmeye başlamıştır. Bu evrede ne tam olarak uyumuşsunuzdur, ne de uyanıksınızdır.
2. Evre (NREM)
İkinci evre, uykunun en hafif olduğu evreye geçmeye başladığınız aralıktır. Bu evre uykunun çok hafif olduğu dönemdir. Kolayca uyanabilir veya uyandırılabilirsiniz. Gece uykumuzun yaklaşık yarım saati bu NREM evresinde geçmektedir. Kaslar rahatlamaya, vücut ısısı düşmeye, kalp atışı yavaşlamaya başlıyor, beyin yavaş yavaş kendini kapatıyor.
3. ve 4. Evre (NREM)
Üçüncü ve dördüncü evre birbirine çok benzediği için bir arada anılıyor. Bu evreye SWS (short wade sleep) diye kısaltılan “düşük dalga uykusu” ya da “derin NREM uykusu” deniyor. Uyku döngüsünün en derin bölümü olan bu evrede olan kişinin kesinlikle uyandırılmaması gerekiyor. Eğer aniden uyandırıldıysanız ve kendinizi sersem gibi hissediyorsanız, muhtemelen uykunuzun üçüncü veya dördüncü evresinde uyandırılmışsınız demektir.
Bedenin kendini yenilemesi, kasların ve dokuların iyileşmesini sağlayan hormonlar ve büyüme hormonları uyku sırasında salgılanıyor. Bağışıklık sistemi de uyku sırasında tekrar güçleniyor. Özellikle 3. ve 4. uyku evrelerinin bu hormonal faaliyetlere katkısının daha fazla olduğu düşünülüyor.
5. Evre (REM)
Uyku döngüsünün son evresi ve REM uykusunun gerçekleştiği tek evre beşinci evre oluyor. Rüyalar bu evrede görülüyor. Rüya görülürken göz kapakları kapalı olduğu halde göz bebekleri sanki birşeyler izliyormuşçasına hareket ediyor. Uykunun bir başka anlamda en önemli evresi rüyalı REM uykusudur denilebilir. Çünkü beyin günlük fonksiyonlarını yerine getirebilmek için kendini bu evrede hazırlıyor. Rüyalı uyku döneminde kişinin motor hareketleri kısıtlı, bir bakıma felçli gibidir (Kaynak: REM Uyku Felci).
REM uykuları uykunun sonuna doğru daha uzun sürüyor ve rüyaların büyük bir bölümü uykunun “II. Safha”sında, yani sekiz saatlik bir uykunun son dört saatinde görülüyor. Uyku, uykunun sonuna doğru kısmen hafifliyor ve kendiliğinde doğal uyanış rüyalı uykular sırasında veya iki rüyalı uyku arasında çok kısa süren 2. (veya 3.) evrede oluyor.
NREM uykusu ve REM uykusunda farklı hafıza türleri pekişiyor ve yeni öğrenilen bilgiler daha önce öğrenilmiş olan mevcut bilgilerle entegre oluyor. Gece uykusunun ilk 2 saatinde 3. ve 4. evre derin NREM uykusunun dominant olması ve uykunun en son döneminin % 25 oranında REM uykusu ile sürmesi hafıza gücünün sağlam olmasını sağlıyor. Bu konuyla ilgili bilimsel çalışmalar, uyku, uyku düzeni, circadian rhythm (biyolojik saat), öğrenme ve konsantrasyon arasındaki ilişkiler ayrı bir makale başlığı altında incelenecektir.
Tavsiye Edilen Makaleler:
Ne Kadar Süre Uyumalısınız – Yaşınıza Göre Beyniniz Ne Kadar Uykuya İhtiyaç Duyuyor?
REM Uyku Felci – Uyurken Beyin Motor Hareketleri Neden Felç Ediyor?
