Triz Nedir? TRİZ ifadesi yaratıcı düşünme veya inovasyon amaçlı olarak kullanılan bir tekniğin kısa yazılışıdır. İfade Rusça “Teoriya Resheniya İzobretatelskikh Zadatch” ifadesindeki kelimelerin baş harflerinden oluşturulmuştur. İfadenin İngilizcesi “Theory of the Solutions of Inventive Problems” şeklinde olup, Türkçe açılımı “İcat Temelli Problem Çözme Teorisi” dir. Kısa bir ifadeyle TRİZ sistematik bir yaratıcı problem çözme tekniğidir.
Her ne kadar orjinal TRİZ ifadesinin Türkçe karşılığı “İcat Temelli Problem Çözme Teorisi” olsa da, ben bu ifadeyi hem akılda kalması, hem teorinin ortaya çıkış prensiplerini ortaya koyması, hem de baş harflerinin kısaltmasının orijinal metotla aynı olması için “TEKNİK & RASYONEL İNOVASYON ZEKASI” olarak kullanıyorum. İsmin neden böyle kullanılmasının daha uygun olduğunun argümanlarını da aşağıda detaylı olarak izah edeceğim. TRİZ metodunu kullanan herkese de bu ifadeyi kullanmalarını öneriyorum. İsmin Türkçesinin yaratıcısı olarak Melik Duyar adına atıf yaparlarsa benim bu katkımı da onurlandırmış olurlar. Aşağıdaki açıklamalarımdan sonra bu ifadenin kullanımının büyük bir çoğunluk tarafından benimseneceğini düşünüyorum.
TEKNİK & RASYONEL İNOVASYON ZEKASI – TRİZ
TRİZ metodunun orijini Rusya’dır. Kurucusu Genrich Altshuller adlı bir mühendistir. 15 Ekim 1926’da eski Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin (eski Rusya) Tashkent şehrinde doğmuştur. Hayatının büyük bir bölümünü Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de geçirmiştir. İlk icadını 14 yaşında gerçekleştirmiştir. Ayrıca, mahsur kalmış bir denizaltı’dan dalış takımı olmadan kurtulmak üzerine geliştirdiği icadıyla 1946’da ilk gelişmiş patentini almıştır. İcadı hemen askeri sır sınıfına alınmış ve Altshuller Hazar Denizi Donanması’nın patent departmanında istihdam edilmiştir.
O dönem patent departmanının yöneticisi fantastik problemlerle ilgilenen bir kişiydi. Altshuller’den düşman hattının arkasında kalmış bir askerin kurtarılmasyla ilgili fantastik bir problem için çözüm bulmasını istedi. Bu amaçla Altshuller yaygın tıbbi ilaçlardan zehirli bir kimyasal madde icat etti. Bu başarılı bir buluştu. Bu buluş sayesinde Moskova’ya götürüldü ve KGB başkanı Bay Beria ile tanıştı.
Bir mucit olarak tanınan Altshuller’e çok sayıda insan problem çözümü ve icat için müracaat etmeye başladı. Altshuller birçok bilimsel kütüphaneye giderek icat konusunda iyi bir kitap aradı. İşin ilginç tarafı temel seviyede dahi bir yayın bulamadı. Çünkü bilim adamları o yıllarda icat ve buluşların rastgele tesadüflere dayandığına inanıyorlardı.
SATALİN’E GÖNDERİLEN MEKTUP
Altshuller icatların tesadüfi buluşlar olduğunu kabullenmedi ve böyle bir yayın yoksa biri yazmalı diye düşündü. O yıllarda Altshuller buluşların problemin içindeki bir çelişkinin belli prensiplerin kullanılarak çözülmesi olduğunu keşfetmişti. Çözümde kullanılan belli prensiplerin önceden bilinmesi işleri kolaylaşrırıyordu. Ayrıca buluşlarda sistematik bir yol vardı. Altshuller fark ettiği bu tespitleri yine kendisi gibi bir mucit olan arkadaşı Rafael Shapiro’ya bahsetti. Shapiro duyduğu bu tespitlerden heyecanlandı ve o zaman devlet yönetiminde olan Stalin’e mektup yazarak ondan destek istemeleri gerektiğini söyledi. Böylece Stalin’e eleştiriler de içeren bir mektup yazdılar. Bu mektup bir süre sonra onların hayatlarını altüst edecekti.
Shapiro ve Althuller yeni buluşları incelemeye başladılar. Mevcut patent almış ürünler üzerinde yoğunlaştılar. Mucitlik yarışmalarına katıldılar. Ulusal bir yarışmada hazırladıkları aleve dayanıklı ve yanmaz bir elbise ile Ulusal İcat Yarışmasında ödül kazandılar. Bu çalışmalara devam ederken Gürcistan’ın (Georgia) Tiblis şehrine çağrıldılar. Sebep yazdıkları eleştirel mektuptu. Burada 1950’de sorgulanarak tutuklandılar ve Altshuller Sibirya’da bir çalışma kampına gönderildi. Gönderildiği kamplarda çok sayıda tutuklu bilim adamı ve profesör vardı. Althuller onlardan bire bir dersler aldı. Yine sürüldüğü Varkuta kömür madenlerinde çalışırken buradaki acil ve olağanüstü durumlardaki çözüm önerileri için TRİZ tekniklerini kullandı.
Stalin’in ölümümden yaklaşık bir buçuk yıl sonra Altshuller serbest bırakıldı. Bakü’ye dönen Altshuller arkadaşı Shapiro ile çalışmalarına devam etti. İlk defa 1956 yılında Rusya’da yayınlanan “Voprosi of Psihologi (Problems of Psychology)” adlı bilimsel dergide “İcat Yaratıcılığının Psikolojisi (Psychology of Inventive Creativity)” bir makale yayınladılar. Bu makale bilimsel çevrelerde bomba etkisi yarattı. Çünkü hemen hemen hepsi icatların bir sistematiğinin olmadığına ve tesadüflere dayandığına inanıyorlardı.
200,000 PATENT İNCELENDİ
Yaklaşık 200,000 civarında patent alan buluşları inceleyen Altshuller “İcat Etmek Nasıl Öğrenilir (How to Learn to Invent)” başlıklı ilk kitabını 1961 yılında yayınladı. Kitabında “İcat için ya 100 yıl bir tesadüf beklersiniz, ya da bu tekniklerle problemi 15 dakikada çözersiniz” dedi.
Altshuller 1959 yılından itibaren eski Sovyetler Birliği’nin patent organizasyonu VOIR’e yüzlerce mektup yazdı. Teorisini ispat için onlardan bir fırsat istedi. Sonunda 1968 yılının Aralık ayında Gürcistan’ın Dsintary şehrinde bir seminer vermesi istendi. Bu Altshuller’in resmi anlamda ilk TRİZ semineriydi. Bu seminere katılan birçok mühendis kendilerini Altshuller’in öğrencileri olarak adlandırdılar ve çeşitli şehirlerde TRİZ okulları açtılar. Yüzlerce şehirde açılan bu okullar Altshuller’i seminerler vermek için kendi şehirlerine davet ettiler.
Altshuller 1969 yılında “İcat Algoritmesı (Algorithm of Inventing” adlı yeni bir kitap yayınladı. Bu kitapta okurlarına ve öğrencilerine “40 Prensip” ile “Kompleks Problemlerin Çözümü” için ilk algoritmesini açıkladı.
1989 yılında Altshuller’in başkanlığında ilk “Rus TRIZ Birliği” kuruldu. Sovyetler birliğinin dağılmasıyla TRIZ batı dünyasında da duyuldu ve büyük kabul gördü. 2000 yılında Almanya’da Avrupa TRIZ Birliği ETRIA kuruldu. ABD’de ve İngiltere’de bu tekniğin yaygın şekilde eğitimleri verilmeye başladı. Günümüzde TRİZ tekniği Samsung, Lockheed Martin, BOEING, HP, BMW, P&G, GM, NASA ve Rolls-Royce gibi birçok teknoloji şirketinde kullanılmaktadır. Buna rağmen TRIZ’in kullanımıyla ilgili çok sayıda örnek çalışmalar bulmak oldukça zordur. Bunun nedeni, TRIZ’in kendilerine rekabet avantajı sağladığına inanan şirket yöneticilerinin deneyimlerini duyurmak konusunda isteksiz davranmalarıdır.
“TRİZ” METODUNUN TÜRKÇE KARŞILIĞI VE DAYANAKLARI
Tarihi süreç ve incelenenler açısından “Triz Nedir?” sorusunun cevabını şu anda kabaca öğrendik. Kısa bir ifadeyle TRİZ, sistemli ve tekrarlanabilir inovasyon yaratma aracıdır. Triz’in daha teknik anlamda ne olduğunu öğrenmek için ayrıca “TRİZ TEKNİĞİ NEDİR?” başlıklı makalemi de okumanızı tavsiye ediyorum. Şimdi TRİZ ifadesinin Türkçe karşılığının neden “TEKNİK & RASYONEL İNOVASYON ZEKASI” şeklinde kullanılmasının uygun olduğunun dayanaklarına bir bakalım. Temel dayanakları şunlardır:
1-) Yöntem patent alan 200,000 adet teknik problem çözümünün incelenmesine ve bunlardan elde edilen tasnif ve sınıflamayla ortaya çıkmıştır. Yani sistem temel olarak “TEKNİK” patentlerin ve problem çözümlerinin incelenmesine dayanmaktadır.
2-) Yöntem beyin fırtınası, zihin haritaları, fikirlerle oynamak gibi psikolojik bir yöntem değildir. Yöntem patentlerle sonuçlanmış, evrimsel gelişimi incelenmiş “RASYONEL” problem çözümlerinin bir sonucudur. Dayanağı rasyonel problemler ve rasyonel çözümlerdir.
3-) Yöntemin nihai amacı yenilik, problem çözme ve “İNOVASYON”dur.
4-) “ZEKA” ifadesi “kristal” ve “akışkan” olmak üzere iki türlü zekayı kapsamaktadır. Kristal zeka öğrenilen bilgi ve prosedürleri, akışkan zeka da öğrenilenlerle yeni bir şeyler üretme becerileridir. TRİZ sistematik ve tekrarlanabilir inovasyon yaratma aracı olarak hem öğrenilen kristal zekayı, hem de yeni bir şeyler üretme becerisi olarak akışkan zekayı içermektedir. Bu anlamda yöntemin adında “zeka” ifadesinin kullanılması uygun bir yaklaşımdır. Bu durumda “TRİZ” metodunda şu ifadelerin olması olağandır:
“TEKNİK + RASONEL + İNOVASYON + ZEKA”
Bu yaklaşım ve açıklamalardan hareketle, “TRİZ” sisteminin Türkçe karşılığının “TEKNİK & RASYONEL İNOVASYON ZEKASI” şeklinde kullanılmasına karar verilmiştir. Bu konudaki düşünce ve önerilerinizi bana aşağıdaki yorumlar bölümünden yazabilirsiniz.
Not: Makalenin yazarı Melik Duyar şirketlere özel ve genele açık eğitimlerde aşağıda belirtilen yaratıcı düşünme ve inovasyon eğitimleri vermektedir.
