TRIZ Çelişki Matrisi Nedir – Yaratıcı Problem Çözme Teorisi (Theory of Inventive Problem Solving) anlamına gelen TRIZ, mühendisler ve mucitler tarafından onlarca yıldır kullanılan bir problem çözme metodolojisidir. Bir ürün üzerine geliştirme yapılırken bir özellik iyileşirken diğer bir özellik kötüleşebilir. Bu duruma çelişki adı verilmektedir. Örneğin; bir arabanın hızını artırmak yakıt tüketiminin aşırı artmasına yol açar. Hızın artması zamanı kısaltma olarak bir kazanç iken, aşırı yakıt tüketiminin maliyet artışı bir kayıp olarak ortaya çıkar. Bir şeyi iyileştirirken bir şeyin kötüleşmesi bir çelişkidir. Yine benzer şekilde, bir arabanın daha daha kısa sürede hızlanması için daha büyük bir motor koyabilirsiniz ama bu kez de motorun ağırlığı performansını düşürür. Bu, istediğiniz güç ile istemediğiniz ağırlık arasındaki bir çelişkidir.
TRIZ çelişki matrisi bir sistemdeki çelişkileri tanımlamak ve çözmek için kullanılan bir araçtır. Bu makale, TRIZ çelişki matrisi kavramını, bileşenlerini ve sorunları çözmek için nasıl kullanılabileceğini açıklamaktadır.
“İcat etmek, teknik çelişkilerin çözümüdür.” – Genrich Altshuller
Çelişki Matrisi nedir?
TRIZ’in yaratıcısı Genrich Altshuller, 200 binden fazla patenti inceleyerek 39 teknik çelişki belirlemiş ve “39×39″luk bir çelişki matrisi oluşturmuştur. Bu çelişki matrisi, bir sistemdeki çelişkileri tanımlamak ve çözmek için kullanılan bir araçtır. Yaratıcı Problem Çözme Teorisi’nin kısaltması olan TRIZ metodolojisine dayanmaktadır. TRIZ çelişki matrisi 39 satır ve 39 sütundan oluşmaktadır. TRIZ’in 39×39 çelişki matrisinde sol sütundan neyin iyileştirilmesi istendiği seçilir. En üstte ve sağa doğru uzanan satırda ise (sol sütunda seçilen özellik iyileştiğinde) hangi özelliğin kötüleştiği seçilir. Sol sütunda üstten aşağı ve üstte soldan sağa doğru sıralanan 39 teknik çelişki aşağıda liste halinde verilmiştir:
TRIZ – Çelişki Matrisi
1. Hareket eden nesnenin ağırlığı
2. Hareket etmeyen nesnenin ağırlığı
3. Hareket eden nesnenin uzunluğu
4. Hareket etmeyen nesnenin uzunluğu
5. Hareket eden nesnenin alanı
6. Hareket etmeyen nesnenin alanı
7. Hareket eden nesnenin hacmi
8. Hareket etmeyen nesnenin hacmi
9. Hız
10. Kuvvet
11. Gerilim/basınç
12. Şekil
13. Nesnenin kararlılığı (değişime karşı direnç)
14. Güç
15. Hareket eden nesnenin dayanıklılığı
16. Hareket etmeyen nesnenin dayanıklılığı
17. Sıcaklık
18. Parlaklık
19. Hareket eden cisim tarafından harcanan enerji
20. Hareket etmeyen cisim tarafından harcanan enerji
21. Güç
22. Enerji israfı
23. Madde israfı
24. Bilgi kaybı
25. Zaman kaybı
26. Madde miktarı
27. Güvenilirlik
28. Ölçüm doğruluğu
29. İmalatın doğruluğu
30. Nesneye etki eden zararlı etkenler
31. Zararlı yan etkiler
32. Üretim kolaylığı
33. Kullanım kolaylığı
34. Onarım kolaylığı
35. Uyarlanabilirlik (dış koşullara)
36. Cihazın karmaşıklığı
37. Kontrolün karmaşıklığı
38. Otomasyon seviyesi
39. Verimlilik
İki çelişkinin kesiştiği kutuda çelişkinin çözümü için önerilen “TRIZ – Buluş Prensipleri” yazılıdır. Çelişki matrisinde çözüm önerileri için farklı prensiplerin bir araya getirildiği toplam 1482 kutu vardır. Önerilen buluş prensipleri tabloda 1’den 39’a kadar numaralarla belirtilmiştir. Bu numaraların karşılığı buluş prensipleri şunlardır:
TRIZ – Buluş Prensipleri
1. Bölme, parçalama
2. Çıkarma, ayırma
3. Lokal kalite
4. Asimetri
5. Kaynaştırma, birleştirme
6. Evrensellik, genellik
7. İç içe yerleştirme
8. Ağırlık azaltma, dengeleme
9. Başlangıçta eylemsizlik
10. Önceden yapma
11. Önceden önlem alma
12. Eş potansiyellik
13. Tersinden yapma
14. Küresellik, eğrilik
15. Dinamiklik
16. Kısmi veya aşırı çalışma
17. Yeni bir boyuta geçiş
18. Titreşim
19. Periyodik çalışma
20. Faydalı çalışmanın sürekliliği
21. Hızlı davranmak
22. Zararı yarara dönüştürme
23. Geri besleme
24. Aracı kullanma
25. Kendi kendine hizmet
26. Kopyalama
27. Kullanıp atma
28. Mekanik sistemi değiştirmek
29. Pnömatik veya hidrolik yapılar
30. Esnek membranlar veya ince filmler
31. Gözenekli malzemeler
32. Renk değiştirme
33. Homojenlik
34. Parçaları çıkarma ve yeniden yapma
35. Özelliklerin dönüştürülmesi
36. Hal geçişleri
37. Isıl genleşme
38. Kuvvetli oksitlendiriciler
39. Atıl ortam
40. Kompozit malzemeler
TRIZ Çelişki Matrisi Kullanmanın Avantajları
TRIZ çelişki matrisi kullanmanın temel avantajı, problem çözmeye yapılandırılmış bir yaklaşım sağlamasıdır. Bir problemi parçalarına ayırarak ve her bir parçayı ayrı ayrı analiz ederek, çelişkileri tespit etmek ve çözüm geliştirmek daha kolaydır. Ek olarak, bir çelişki matrisi kullanmak, gereksiz adımları ortadan kaldırdığı ve çelişkileri hızlı ve verimli bir şekilde çözmeye odaklandığı için problem çözmeyle ilişkili süreyi ve maliyeti azaltmaya yardımcı olmaktadır.
