Sinaptik Budama Nedir – Sinapslar, nöronların elektriksel veya kimyasal bir sinyali başka bir nörona iletmesini sağlayan beyin yapılarıdır. Sinaptik budama, beyinde erken çocukluk ile yetişkinlik arasında meydana gelen bir süreçtir. Sinaptik budama sırasında beyin kullanılmayan ekstra sinapsları ortadan kaldırır.
Sinaptik budamanın, beyinde artık ihtiyaç duyulmayan ve uyarılmayan bağlantıları ortadan kaldırmanın bir yolu olduğu düşünülmektedir. Araştırmacılar yakın zamanda beynin önceden düşünülenden daha “plastik” ve şekillendirilebilir olduğunu öğrenmiştir. Sinaptik budama, yaşlandıkça ve yeni karmaşık bilgiler öğrendikçe vücudumuzun beyin fonksiyonunu önem verilene göre daha verimli kullanma yolu da olabilir.
Yaklaşık 2 ila 3 yaşlarında sinaps sayısı zirveye ulaşır. Ancak bu sinaptik büyüme döneminden kısa bir süre sonra beyin artık ihtiyaç duymadığı ve uyarılmayan sinapsları kaldırmaya başlar.
Sinaptik Budama Nasıl Çalışır?
Bebeklik döneminde beyin büyük miktarda büyüme yaşar. Erken beyin gelişimi sırasında nöronlar arasında sinaps oluşumunda bir patlama olur. Buna sinaptogenez denir.
Bu hızlı sinaptogenez dönemi, yaşamın erken dönemlerinde öğrenme, hafıza oluşumu ve adaptasyonda hayati bir rol oynar. Yaklaşık 2 ila 3 yaşlarında sinaps sayısı zirveye ulaşır. Ancak bu sinaptik büyüme döneminden kısa bir süre sonra beyin artık ihtiyaç duymadığı ve uyarılmayan sinapsları kaldırmaya başlar.
Beyin bir sinaps oluşturduğunda ya güçlendirilebilir ya da zayıflatılabilir. Bu, sinapsın ne sıklıkta kullanıldığına bağlıdır. Başka bir deyişle, süreç “kullan ya da kaybet” prensibini takip eder: Daha aktif olan sinapslar güçlendirilir, daha az aktif olan sinapslar ise zayıflatılır ve sonuçta budanır. Bu süre zarfında alakasız sinapsların uzaklaştırılması işlemine sinaptik budama denir.
Erken sinaptik budama genlerimizden etkilenir. Bu süreç büyük ölçüde deneyimlerimize ve beyin hücrelerinin uyarılmasına da dayanmaktadır. Başka bir deyişle, bir sinapsın budanıp budanmayacağı, gelişmekte olan bir çocuğun etrafındaki dünyayla yaşadığı deneyimlerden etkilenir. Sürekli uyarılma sinapsların büyümesine ve kalıcı olmasına neden olurken, uyarılmayan veya az uyarılan bölgelerde beyin bu bağlantıların daha azını tutmaktadır.
2 veya 3 yaşına gelindiğinde bir bebeğin beyninde nöron başına yaklaşık 15.000 sinaps vardır.
Sinaptik Budanma Ne Zaman Gerçekleşir?
Sinaptik budamanın zamanlaması beyin bölgesine göre değişmektedir. Bazı sinaptik budama gelişimin çok erken dönemlerinde başlar, ancak en hızlı budama kabaca 2 yaş ile ergenliğe girme (13-16 yaş arası) arasında gerçekleşir.
Erken Embriyonik Aşama ile 2 Yaş Arası
Embriyodaki beyin gelişimi, döllenmeden sadece birkaç hafta sonra başlar. Hamileliğin yedinci ayına gelindiğinde fetüs kendi beyin dalgalarını yaymaya başlar. Beyin bu süre zarfında son derece yüksek oranda yeni nöronlar ve sinapslar oluşturur.
—– Sponsor Bağlantı —–
5-12 YAŞ ARASI ÇOCUKLARIN KONSANTRASYONLARI İÇİN
ANZAN MEGA ARİTMETİK BEYİN EGZERSİZLERİ EĞİTİMİ
—– Yazının Devamı —–
Yaşamın ilk yılında bir bebeğin beynindeki sinapsların sayısı on kattan fazla artar. 2 veya 3 yaşına gelindiğinde bir bebeğin beyninde nöron başına yaklaşık 15.000 sinaps vardır.
Beynin görsel korteksinde (görmekten sorumlu kısım), sinaps üretimi yaklaşık 8 aylıkken zirveye ulaşır. Prefrontal kortekste sinapsların zirve seviyeleri yaşamın ilk yılında ortaya çıkar. Beynin bu kısmı planlama ve kişilik dahil olmak üzere çeşitli karmaşık davranışlar için kullanılmaktadır.
Sinaptik budama 3 ile 13 yaş arasında çok hızlı gerçekleşir. Hatta beynin farklı bölge ve fonksiyonlarına göre bu 3-6 yaş arası ve 7-13 yaş arası olarak iki ayrı dönem olarak da düşünülebilir.
3 ila 13 Yaş (Ergenliğe Giriş) Arası
Yaşamın ikinci yılından sonra beynin uyarılması yoğunluğuna bağlı olarak sinapsların sayısı azalmaya başlar. Sinaptik budama 3 ile 13 yaş arasında çok hızlı gerçekleşir. Hatta beynin farklı bölge ve fonksiyonlarına göre bu 3-6 yaş arası ve 7-13 yaş arası olarak iki ayrı dönem olarak da düşünülebilir. Bu süre zarfında ekstra sinapsların yaklaşık yüzde 50’si ortadan kaldırılır. Görme ve işitme bölgelerinde budama yaklaşık 5-6 yaşına kadar devam eder.
Gençlik Erken Yetişkinlik
Sinaptik budama ergenlik döneminde de devam eder, ancak eskisi kadar hızlı değildir. Bu dönem toplam sinaps sayısının dengelenmeye başladığı zamandır.
Araştırmacılar bir zamanlar beynin yalnızca erken ergenlik dönemine kadar sinapsları budadığını düşünürken, son gelişmeler geç ergenlik döneminde ikinci bir budama döneminin olduğunu keşfetmiştir.
Daha yeni araştırmalara göre, sinaptik budama aslında erken yetişkinliğe kadar devam ediyor ve 20’li yaşların sonlarına doğru duruyor.
İlginç bir şekilde, bu süre zarfında budama çoğunlukla beynin karar verme süreçlerinde, kişilik gelişiminde ve eleştirel düşünmede yoğun olarak yer alan kısmı olan prefontal kortekste gerçekleşiyor.
Sinaptik budama araştırmalarını yakından takip eden bazı ileri görüşlü eğitimciler dijital teknolojiyi de kullanarak nörobilim araştırma sonuçlarına dayanan yeni beyin tabanlı eğitim programları geliştiriyorlar.
Sinaptik Budama Araştırmalarının Yansımaları
Sinaptik budama beyin gelişiminin önemli bir parçasıdır. Bugün, insan beyninin gelişimi hakkındaki fikirlerin çoğu, bu beyin esnekliği fikrine dayanmaktadır. Araştırmacılar artık budamayı ilaçlarla veya hedefe yönelik tedaviyle kontrol etmenin yollarını arıyorlar. Ayrıca çocukluk dönemi eğitimleri geliştirmek için bu yeni sinaptik budanma anlayışının nasıl kullanılacağı da araştırılıyor. Araştırmacılar arayışlarına devam ederken, bu araştırmaları yakından takip eden bazı ileri görüşlü eğitimciler dijital teknolojiyi de kullanarak nörobilim araştırma sonuçlarını kendi eğitim programlarına aktarıyorlar.
—– Sponsor Bağlantı —–
—– Yazının Devamı —–
Tavsiye Edilen Makaleler:
Neden İngilizce Öğrenemiyoruz? Neden İngilizce Konuşamıyoruz?
