Okuma Farkındalığı – Okumaya verdiğimiz önemi anlamaya vermiyoruz. Bunu okula başlayan her çocuğun teşvik edildiği “okumayı sökmesine” rağmen, anlama becerisini edinmeye dair herhangi bir uygulamanın yapılmamasından anlıyoruz. Oysa onlarca yıllık yapılan araştırmalar, anlamanın doğası ve gelişimi hakkında önemli tüyolar veriyor. Hem klasik hem de çağdaş araştırmalara dayanarak yapılan yeni araştırmalarda, okuduğunu anlama süreçleri ve öğretimi ile ilgili ilgi çekici sonuçlar elde edilmiştir.
Araştırmaların ortak sonuçlarına dair bir özet aşağıdadır:
- Anlama eğitimi erken başlamalıdır.
- Kelime okuma ve köprü kurma becerilerini öğretmelidir.
- Okuduğunu anlama gelişimi destekler
- Okuduğunu anlama akıcılık güçlü olduğunda bile otomatik değildir, metin yapılarını ve özelliklerini öğretmek okuduğunu anlamayı destekler.
- Anlama stratejileri öğretimi anlama, kelime dağarcığı ve bilgiyi geliştirir.
- Okuduğunu anlamayı desteklemek, metinle etkileşimi desteklemektir; anlama gelişimini teşvik eder.
- Okuma motivasyonunu ateşleyen öğretim uygulamaları anlamayı geliştirir.
Biz yine de soralım:
Araştırmalar, anlamanın doğası ve okullarda öğrencilerin anlamalarının nasıl geliştirileceği hakkında bize neler söylüyor?
“Okuma Bilimi” terimi birkaç yıldır ilgi odağı olmuştur. Terim, okuma uzmanlarının, özellikle bilişsel bilimcilerin, okumayı nasıl öğrendiğimize ilişkin yürüttükleri araştırmaları ifade ediyor.
Yirmi yılı aşkın bir süredir yapılan bu bilgi birikimi, kanıta değil, geleneğe ve gözleme dayalı eski okuma öğretim yöntemlerinin çürütülmesine yardımcı oldu. Okuma Bilimine dayalı öğretim etrafındaki söylemlerin çoğu, fonemik farkındalık, fonetik ve akıcılık için öğretimin önemine odaklanma eğilimindedir.
Okuma bilimi üzerine yapılan en önemli araştırmalardan en önemlilerinden biri Duke, Ward ve Pearson tarafından yapıldı ve 2021 tarihli bir makale ile bilim dünyasında yerini aldı: Bu Makalenin Kaynağı
Okuduğunu Anlama Bilimi ve Eğitimi
Okuma Farkındalığı – Yazarlar, anlamanın doğası ve öğrencilerin anlamalarının nasıl geliştirileceği hakkında onlarca yıllık araştırmaların bize neler söylediğini özetliyor.
Öğrencilerin okuduklarını anlamadan önce, bir metindeki kelimelerin çoğunu veya tamamını okuyabilmeleri için temel kelime okuma becerilerine sahip olmaları gerektiğini biliyoruz.
Ancak kelimeyi akıcı bir şekilde okumak ne kadar önemliyse, iyi bir anlama için bu yeterli değildir.
Duke, Ward ve Pearson (2004), ilk ilköğretim öğrencilerinin sözlü dil, fonemik farkındalık ve fonetik becerileri geliştirirken aynı zamanda anlama eğitiminin de erken başlaması gerektiğini belirtmektedir.
“Kelime okuma öğretimi ile okuduğunu anlama öğretimi arasındaki ilişki, rekabetten çok sinerjiktir” diye belirtiyorlar.
Makalenin yazarları, öğrencilerin okuduğunu anlama yeteneklerini geliştiren üç ana öğretim alanı tanımladılar:
1-) Metin yapılarını öğretme
2-) Anlama stratejisi öğretimi
3-) Kelime bilgisi ve bilgi oluşturma
Ayrıca, bir metnin okunma amacı ve zorluğu, metinle etkileşim düzeyi, metin tartışması için fırsatlar, okuma motivasyonunu artıran öğretim uygulamaları ve bir metin hakkında yazma fırsatları gibi anlamayı etkileyen diğer faktörleri de ele alırlar.
Metin Yapısını Öğretmek
Okuma Farkındalığı Bir metnin yapısını analiz etmek, anlamaya yardımcı olur. Okuma sırasında metnin yapısına dikkat etmek, anlamak için bir iskele sağlar.
Makale yazarları Duke, Ward ve Pearson (2004), “Metin yapısı talimatının etkisini inceleyen çok sayıda araştırma var. Öğrencilerin ortak yapılarda ve anlatısal ve bilgilendirici metin öğelerinde öğretimden yararlandığını uzun zamandır biliyoruz.”
Açıklayıcı metin yapısının öğretiminin anlama üzerindeki etkileriyle ilgili araştırmaların bir meta analizine dayanarak, Pyle ve ark. (2017), bu tür bir öğretimin çeşitli öğrenci becerileri ve sınıf seviyeleri için okuduğunu anlamada etkili bir strateji olduğunu bildirmiştir.
“Metin yapısı eğitiminin etkili olması muhtemeldir, çünkü öğrencilere açıklayıcı metinlere yaklaşmak için genellikle karmaşık ve akademik kelime dağarcığı ile yoğun bir organizasyonel çerçeve sunar” diye açıklıyorlar.
Anlama Stratejisi Adımları
Okuma Farkındalığı-Ulusal Okuma Konseyi (2000), anlamayı geliştirmek için etkili olarak birkaç anlama stratejisi belirlemiştir:
- Anlama stratejileri
- Grafik düzenleyicilerin ve anlamsal haritaların kullanımı (hikaye haritaları dahil)
- Soru cevaplama ve öğrenciler tarafından fikir üretme ve özetleme
Duke, Ward ve Pearson (2004), “Araştırma, uzun zamandır, okuyucuların okuduklarını anlamalarını desteklemek için belirli zihinsel faaliyetlerle meşgul olduklarını göstermiştir.” diyorlar.
Bazı öğrenciler bu süreçleri görünüşte doğal olarak kullanmayı öğrenirler, ancak birçoğu okumadan önce, okuma sırasında ve sonrasında nasıl düşünecekleri konusunda açık öğretimden yararlanır; anlayışlarını nasıl izleyeceklerini; anlam bozulduğunda kendilerine nasıl yardım edeceklerini.” yapamayabiliyorlar.
Araştırmacılar, hem standartlaştırılmış hem de araştırmacılar tarafından geliştirilen okuduğunu anlama testleri üzerinde olumlu etkiler buldular. Daha genç öğrencilerle anlama stratejisi öğretiminin etkisinin incelemeleri de olumlu etkiler buldu.
Birlikte kullanılabilecek çeşitli stratejilerin öğretilmesini içeren anlama stratejisi öğretimine yönelik yaklaşımların da etkili olduğu bulunmuştur.
Kelime Bilgisi Oluşturma
Okuma Farkındalığı – Arka plan bilgisi (Önceki öğrenmeler), anlamayı desteklemede nasıl bir rol oynar?
Duke, Ward ve Pearson (2004), araştırmaların kişinin akademik içerik bilgisi ve günlük aktiviteler yoluyla geliştirdiği kültürel bilgi dahil olmak üzere kişinin bilgisinin kişinin okuduğunu anlamasını etkilediğini belirlediğini belirtiyor.
Arka plan bilgisinin anlamayı desteklediğine dair genel bir fikir birliği olsa da, öğrencilerin okudukları metinde ortaya çıkabilecek her konu hakkında bilinmesi gereken her şeyi bilmeleri mümkün değildir.
Duke, Ward ve Pearson, “Şaşırtıcı derecede az sayıda araştırma, içerik eğitiminin okuduğunu anlama üzerindeki etkisine odaklandı.”
Öğrencilerin okuduklarıyla ilgili arka plan bilgilerindeki farklılıklar göz önüne alındığında, öğretmenlerin okumadan önce öğrencilerin ön bilgilerini etkinleştirmelerine yardımcı olacak bir etkinlik kullanmaları veya bazı arka plan bilgileri sağlamaları önemlidir.
Anlamayı desteklemede kelime dağarcığının rolü nedir?
Eğitim araştırmalarındaki en eski bulgulardan biri, kelime bilgisi ile okuduğunu anlama arasındaki güçlü ilişkidir.
Öğrenci metindeki kelimelerin yeterli bir kısmının anlamlarını bilmiyorsa, anlama önemli ölçüde olumsuz. Okumadan önce bilinmeyen kelimelerin ön izlemesi, öğrencilerin kelimeler hakkında yeterli bilgi edinmelerine yardımcı olur, böylece okurken “tökezlemezler.”
Çözümlemek
Bir öğrencinin metni anlama becerisine katkıda bulunan birçok faktör vardır. Tüm sınıflardaki ve derslerdeki öğretmenlerin, öğrencilerin metinden öğrenmek için gereken anlama stratejilerini, metin yapısı bilgisini, kelime bilgisini ve arka plan bilgisiyle bağlantıları oluşturmasına yardımcı olmak için çok sayıda öğretim uygulamasını birleştirmesi gerekir.
Ne yazık ki, çoğu öğretmen bu öğretim uygulamalarını sınıfa girmeden önce öğrenmiyor. Kaynak
Temel Kelimeleri Bulma Okuduğunu Anlama Gelişimini Destekler
Okuduğunu anlama, bir metindeki kelimelerin çoğunu veya tamamını okuma yeteneğine dayanır. Kelime okuma, okuduğunu anlama için yeterli olmasa da gerekli bir koşuldur.
Temel kelime okuma becerilerinin (fonolojik farkındalık, yazı farkındalığı, ses bilgisi ve kelime tanıma talimatı) geliştirilmesi, okuduğunu anlamayı geliştirmek için kritik öneme sahiptir.
Kelime okumaya daha az ve anlamaya daha fazla önem vermek önemlidir. Bu örnekler göz önüne alındığında beklenebileceği gibi, fonemik farkındalık ve ses bilgisi öğretimi de dahil olmak üzere, öğrencilerin kelime okumasını geliştirmeyi amaçlayan öğretim, genellikle okuduğunu anlama üzerinde olumlu bir etkiye sahiptir.
Akıcı okuma
Akıcı okuma, kod çözme ve okuduğunu anlama arasında bir köprü görevi görür. Kelimeleri doğru okumak, anlamayı destekler; çünkü okuyucuların metni doğru bir şekilde anlamalarına yardımcı olur. Kelimeleri otomatik olarak okumak, okuyucuların kavramaya daha fazla bilişsel dikkat vermelerini sağlar.
Anlama Eğitimi Erken Başlamalı
Okuma Farkındalığı – Temel kelime okuma becerilerinin mutlak gerekliliği göz önüne alındığında, öğretimin bunları geliştirmeye odaklanarak başlaması ve daha sonra anlamaya yönelmesi gerektiğini düşünmek caziptir. Bununla birlikte, araştırma, sıralı yerine eşzamanlı bir okuma öğretimi modelini desteklemiştir. Fonolojik farkındalığın, yazı kavramlarının ve alfabe bilgisinin geliştirilmesiyle birlikte, okul öncesi ve erken ilkokuldaki genç öğrenciler, yazılı dili sözlü olarak anlama çabaları da dahil olmak üzere sözlü dili anlama çabalarından yararlanırlar.
Küçük öğrenciler metinleri kendileri okumaya başladıklarında, ses bilgisi ve diğer temel beceriler öğretiminin yanı sıra anlama öğretimi de önemli bir yere sahiptir.
Örneğin, anlama, okuyuculara bir kelimeyi doğru okuyup okumadıkları konusunda bir tür geri bildirim sağlar. Kelime okuma öğretimi ile okuduğunu anlama öğretimi arasındaki ilişki rekabetçi olmaktan çok sinerjiktir.
Metin Yapılarını ve Özelliklerini Anlamak Okuduğunu Anlama Gelişimini Destekler
Okuma Farkındalığı – Güçlü kod çözme ve dinlediğini anlamanın tek başına iyi bir okuduğunu anlama için yeterli olmamasının bir nedeni, yazılı metnin salt sözlü dil ortamında bulunmayan birçok özelliğinin olmasıdır. Noktalama işaretleri bu özelliklerden biridir. Bir diğeri de metnin grafik öğeleridir.
Metnin yapısını ayırt etmek de anlamaya yardımcı olur. Elbette sözlü metinlerin yapıları vardır, ancak yazılı dil ile okuyucu, yapıyı tespit etmeye başlamak için metni okumadan önce ön izleme yapabilir.
Çok sayıda araştırma, metin yapısı öğretiminin etkisini incelemiştir. Öğrencilerin, anlatı veya hikaye metninin ortak yapıları ve unsurlarındaki öğretimden yararlandıklarını uzun zamandır biliyoruz (örneğin, karakterleri, ortamı, hedefi, sorunu, olayları, çözümü ve temayı belirleme gibi). Bilgilendirici metinlerle ilgili olarak, meta-analizler (birçok çalışmanın nicel çalışmaları) da olumlu etkileri belgelemiştir.
Anlama Süreçleri Kişinin Neyi ve Neden Okuduğuna Göre Değişir
Okuduğunu anlama, kişinin okuduğu şeyden ve onu okuma amacından çok etkilenir. Bir incelemede, Duke ve Roberts (2010) anlatısal ve bilgilendirici okuma süreçleri arasında en az 18 fark belirlemiştir. Yakın zamanda yapılan beyin görüntüleme araştırmaları da metin türüne bağlı olarak beyin aktivitesinde farklılıklar bulmuştur.
Bir kişinin okuma amacı, hem basılı hem de çevrimiçi metinlerde anlamayı da etkiler. Amaç, kişinin okuduğu bağlamın birçok yönü tarafından şekillendirilir. Bir okul ödevi mi yoksa zevk için gönüllü olarak okunan bir kitap mı? Bir edebiyat parçası mı yoksa bilimsel bir sürecin açıklaması mı? Kişinin idrak meyveleriyle ne yaptığı da önemlidir.
Şaşırtıcı bir şekilde çok az araştırma, içerik eğitiminin okuduğunu anlama üzerindeki etkisine odaklanmıştır. Bununla birlikte, bugüne kadar yapılan araştırmalar, içerik bilgisi oluşturmanın anlama gelişimi üzerinde olumlu etkileri olduğunu öne sürmüştür.
Ayrıca, bir sonraki bölümde açıklandığı gibi, anlama stratejisi öğretimine yönelik birçok etkili yaklaşım, içerik bilgisi oluşturma bağlamında belirlenir ve aynı anda içerik bilgisi oluşturmanın ve öğrencilerin üst bilişini geliştirmenin etkililiğini ve belki de sinerjisini önerir.
Anlama Stratejisi Okuduğunu Anlamayı İyileştirir
Okuma Farkındalığı – Araştırmalar uzun süredir yeterli kavrayıcıların okuduklarını anlamalarını desteklemek için belirli zihinsel faaliyetlerle meşgul olduklarını göstermiştir. Bazı genç öğrenciler bu süreçleri görünüşte doğal olarak kullanmayı öğrenirler, ancak birçoğu okumadan önce, okuma sırasında ve sonrasında nasıl düşünecekleri konusunda açık öğretimden yararlanırlar.
Bazen anlama stratejisi öğretimi nispeten dar odaklı ve kısa vadelidir. Örneğin, bir dizi çalışma yalnızca kendi kendini sorgulamayı öğretmenin etkisine odaklanmıştır.
Araştırmalar, anlama stratejisinin ve/veya metin yapısı öğretiminin içerik öğreniminden veya bilgi inşasından eksiltmesi gerekmediğini bulmuştur. Metin yapısı öğretimini deneyimleyenlerin anlama düzeyi daha yüksek ve sosyal bilgiler içeriğini eşit oranda öğrenmiştir. Ayrıca, anlama stratejisi öğretimine yönelik birçok etkili yaklaşım aslında bir bilgi oluşturma bağlamında belirlenir.
Okul Dışı Etkinlikler
Öğrencilerin okul dışında okuma hacmini artırmak istemeleri anlamayı destekleyebilir. Yaz okuma programlarının çalışmaları, anlama üzerinde olumlu bir etkiye sahip olabileceklerini göstermiştir. Daha da önemlisi, öğrencilere rehberlik etmeden sadece kendi kitaplarını seçmelerine izin vermek veya hatta kitapları okuyucularla ilgi alanlarına göre eşleştirmek, anlamayı önemli ölçüde etkilemek için her zaman yeterli değildir. Deneyimi desteklemek (örneğin kitap seçeneklerini akıcılık ve anlama stratejileri dersleriyle tamamlayarak) başarı olasılığını artırır.
Metin Tartışma ve Analiz
Bir konu tartışmak, öğrencilerin anlamalarını da olumlu yönde etkileyebilir. Bir meta-analiz, tartışmaya yönelik birçok yaklaşımın öğrencilerin gerçek veya çıkarımsal anlamalarını başarılı bir şekilde artırdığını buldu. Belirli bilgileri elde etmek için okumaya odaklanan bu yaklaşımlar (yani, Yazarı Sorgulamak, Öğretimsel Konuşmalar, Küçük Büyük Kitaplar Paylaşılan Sorgulama), öğrencilerin metni yüksek düzeyde anlamaları üzerinde özellikle güçlü etkilere sahipti.
Anladığını Yazmak
Son olarak, öğrenciler metinler hakkında yazarak derinlemesine ilgilenebilirler. Farklı yazma etkinliklerinin okuduğunu anlama üzerindeki etkilerini karşılaştıran bir meta-analiz, öğrencileri genişletilmiş yazma etkinliklerine dahil etmenin, genişletilmiş bir yazma görevi ile değerlendirildiğinde soru cevaplama etkinliklerinden daha fazla okuduğunu anlamalarını geliştirdiğini ve özet yazmanın onların anlamalarını geliştirdiğini buldu. Öğrencilerden okudukları metin hakkında hatırlayabildikleri her şeyi yazmaları istendiğinde, soru cevaplamadan çok daha fazlasını yapmıştır.
Daha yakın tarihli bir meta-analiz, okuma ve yazmayı dengeleyen okuryazarlık eğitiminin (yani, derslerin öğretim süresinin %60’ından fazlasına hakim olmadığı, konuları birlikte öğrettiği) öğrencilerin okuduğunu anlama becerisini önemli ölçüde geliştirdiğini bulmuştur.
Okuma Motivasyonu Anlamayı Etkiliyor
Okuma Farkındalığı – Fonemik farkındalık, ses bilgisi, akıcılık , kelime hazinesi ve anlama; bu “beş büyük” kesinlikle önemli olsalar ve her biri bu parçada dikkat çekse de, öğretmenlerin okuma yazma öğretimini tasarlarken dikkate alması gereken okumaya katkıda bulunanların kapsamlı bir listesini temsil etmezler.
Bilimsel araştırmalar, okuma motivasyonunun okuduğunu anlamanın bir diğer önemli belirleyicisi olduğunu ve bizim riskimize rağmen görmezden geldiğimiz bir şey olduğunu göstermiştir.
Araştırmada, yeterli okuma ve motivasyon arasındaki ilişki sinerjiktir. Teoriye göre motivasyon, ilgili okuma davranışını harekete geçirir ve bu da öğretimin daha büyük başarıya yol açma derecesini etkiler.
Motivasyon doğası gereği sosyal olduğundan, sınıfın sosyal bağlamı okuma motivasyonunu daha iyi desteklemek için uyarlanabilir ve kullanılabilir.
Etkinlikler yoluyla okumaya ilgiyi teşvik etme, seçenekler sunma ve süreç odaklı geri bildirim sağlama gibi motivasyonel okuma müdahalelerinin, öğrencilerin okuma motivasyonları ve okumaları üzerinde önemli, olumlu etkiler ürettiğini bulmuştur.
