ÖĞRENMEDE SESSİZ UYANIK DİNLENME ETKİSİ
Etkin Öğrenme için Etkin Dinlenme – Öğrenmede ara verme etkisi ile ilgili olarak “Başlangıç-bitiş etkisi” veya “Küvet etkisi”, her ne derseniz deyin, “Dinlenme aralığı”nın öğrenmede önemli bir aktivite olduğu hep söylenmiştir. Ancak verilen arada veya teneffüste dinlenmenin nasıl olacağı üzerine çok şey söylenmemiştir. Verdiğim seminerlerde ve eğitim faaliyetlerinde ara verdiğimizde öğrenciler hemen cep telefonlarına yoğunlaşarak ya mesajlaşmakta, ya online oyunlara takılmakta, ya da komik vb. birkaç video film izlemektedirler. Yetişkinlerin de durumu pek farklı değildir. Onlar da aralarda ya bir iş görüşmesi yapmakta, ya online bir haber vb. şeye takılmakta, ya da ortaya atılan hararetli bir siyaset konusuna iştirak etmektedirler. Ancak 2012 yılında yayınlanan bir araştırma, öğrenme sonrası verilen aralarda ne yaptığınızın, ara vermeden önce öğrenilen bilgilerin ileride hatırlanmasının sağlanması için çok önemli olduğunu ortaya koymuştur. Yalnız burada bildiğinizden biraz daha farklı bir ayrıntıdan söz edeceğiz. Çünkü bu makalede söz konusu öğrenme sonrası verilen aradaki dinlenme, ‘uyanık dinlenme’ olarak ifade ediliyor. Dolayısıyla bu konu size daha da ilgi çekici gelebilir.
Şüphesiz, okullarda teneffüsler –şimdilik kısa da olsalar- çocuk öğrenmesinde etkili bir başarı değişkenidir. Herhangi bir öğrenmede, öğrenme için ayrılan süre, “başlangıç-bitiş etkisi” (ya da küvet etkisi) yöntemiyle kullanılırsa, öğrenme etkinliğinden elde edilecek çıktıların düzeyi yükseltilebilir. Ancak verilen aralarda dinlenmenin nasıl yapıldığı öğrenilen bilginin ileride hatırlanma olasılığını ciddi bir şekilde etkiliyor.
“ETKİN DİNLENME = SESSİZ ORTAMDA UYANIK DİNLENME”
Bu makalede sözü edilen araştırma yaşlı yetişkinlerle yapılan öğrenmede ara verme etkisi ile ilgili bir çalışma. Bu çalışmada, öğrenme eylemini takiben yapılacak birkaç dakikalık “uyanık dinlenme – tetikte dinlenme” nin, öğrenme performansını olumlu etkilediği ortaya çıkarılmış.
2010’da yapılan ve “Sessiz zaman, neden öğrenme ve hafıza için önemlidir?” sorusuna cevap arayan bir araştırmada, “Uyku sırasında olduğu gibi, uyanıkken de ‘uyanık dinlenme’ yöntemiyle öğrenmenin güçlendirilebileceğine dair kanıtlar” ileri sürülmüştü.
Araştırmaların bulgularına göre, öğrenilenlerin uyku sırasında güçlendirildiği iyi bilinmektedir. Bu makaleye konu olan ve 2012 yılında yayınlanan çalışmada ise, uyanık olduğumuzda dinlendirici anların, öğrenmeyi güçlendiren sessiz zamanlar olduğunu ortaya çıkarmıştır.
Beyin görüntüleme çalışmasına göre, deneklere herhangi bir şeyi düşünmesine izin verilen dinlenme sırasında hipokampus ile lateral oksipital (Arka yanal) kompleksin bir kısmında aktivite gözlenmiştir. Bu aktivite, geliştirilmiş hafıza ile ilişkilendirilmiştir.
Araştırmada iki etaplı olarak yapılan deneyde, 14 yaşlı yetişkine (yaşları: 61-81), mümkün olduğunca çok ayrıntıyı hatırlama talimatları verilerek kısa bir hikaye anlatıldı. Hemen ardından, ilk etap olarak hikayede neler olduğunu anlatmaları istendi. Daha sonra on dakika süreyle, gözleri kapalı olarak karanlık bir odada sessizce dinlendiler veya bilgisayarda resim eşleştirme oyunları gibi fark yaratıcı bir oyun oynadılar (Bu da alternatif bir dinlenme yöntemiydi ve etkisini uyanık dinlenmeyle karşılaştırmak amacıyla kullanıldı.)
Katılımcılar fark yaratma oyununu oynadıklarında, her birine 30 saniye boyunca bir ekranda resim eşleştirmeleri sunuldu; her eşleştirmede iki resim arasındaki farkları bulmaları ve işaretlemeleri istendi. Bu görevin seçilme nedeni dikkat gerektirmesi ve bir de hikayenin aksine sözlü olmamasıydı. Yani sözel öğrenme faaliyetinden sonraki arada beynin sözel bölgelerine müdahele olmuyordu.
Çalışmada, katılımcılardan hikâye sunumundan sonraki 30. dakikada ve bir hafta sonra her iki hikayeyi de tekrar hatırlamaları istendi. Bunun için söz konusu sürelerde hatırlama testlerine tabi tutuldular. Testler, sözel öğrenme sonrası ilk testten sonra uyanık dinlenme yapan grubun, hem, hemen öğrenme sonrası yapılan teste oranla, hem de öğrenme sonrası fark yaratma oyunu oynayarak dinlenen grubun daha sonraki testlerde hatırladıklarına oranla çok daha sayıda detay hatırladılar. Dikkat ederseniz, ilk öğrenme ve ilk test sonrasında bilgisayarda resim eşleştirme yaparak dinlenen grup, sessiz uyanık dinlenme yapan grup kadar gelişme sağlayamamıştır.
Testlerin sonuçlarına göre, (her iki hikayenin öğrenilmesi sonrasında), uyanık dinlenmenin etkisi, oyun oynayarak geçen zamanın etkisine göre, hikâyenin detaylarını hatırlamada önemli ölçüde daha iyiydi. Özellikle uyanık dinlenmenin yararları bir hafta sonra yapılan testte daha etkili olmuştu.
İkinci bir deneyde araştırmacılar, tekrarlama olmaması durumunda bu faydaların devam edip etmeyeceğini araştırdı. Bu defa, araştırmaya on dokuz yaşlı yetişkin (yaşları: 61-87) katıldı. Bu deneyde 30. dakikadaki ilk test yapılmayarak bilginin tekrarı sağlanmamış oldu. Kısmen bir hafta sonra yapılan testteki hatırlama oranında bir kayıp olduysa da, bu çalışmada da beklendiği gibi, uyanık dinlenme yoluyla hikayelerin detaylarını hatırlamak, oyun oynama sonrası takip edilen hikayeleri hatırlamaktan hala çok daha iyiydi.
ARAŞTIRMADA İSTİSNAİ DURUMLAR
Deneme oturumu sonrası tüm katılımcılarla yapılan röportajda, sadece 3 katılımcının (toplam: 33 kişi) uyanık dinlenme dönemi sırasında hikaye hakkında düşündüklerini söyledi. Ayrıca katılımcılardan biri uykuya daldı. On iki katılımcı geçen bir hafta içinde en az bir kez hikayeler hakkında düşündüklerini bildirdi; ancak bu katılımcıların puanları ile hafta içinde hikaye hakkında bir şey düşünmeyenler arasında bir fark oluşmadı.
HAFIZANIZI UYANIK DİNLENME İLE KONSOLİDE EDİN
Öğrenmede ara verme etkisi ile ilgili bu bulgular, öğrenmeden sonra sessiz bir yansıma döneminin, yani uyanık dinlenmenin, hatırlanması istenilen öğrenme çıktılarının veya anıların konsolide edilmesine yardımcı olduğu fikrini desteklemektedir.
ARAŞTIRMANIN SINIRLILIĞI
Bu kadar az katılımcıyla yapılan araştırmanın bulgularını genelleştirmek elbette zordur. Ayrıca, çalışma sadece yaşlı yetişkinleri içerdiği için yine genelleme yapmak zor olsa da, uyanık dinlenme yoluyla özellikle yaşlı yetişkinlerin öğrenme güçlerinin daha da artırılabileceği düşünülebilir.
Kaynak
Dewar, M., Alber, J., Butler, C., Cowan, N., & Sala, S. D.. (2012). Brief Wakeful Resting Boosts New Memories Over the Long Term. Psychological Science.
Tambini, A., Ketz, N. & Davach, L. 2010. Enhanced Brain Correlations during Rest Are Related to Memory for Recent Experiences. Neuron, 65 (2), 280-290.
