İsimler ve Yüzler Hafızası – “Affedersiniz, yüzünüz yabancı gelmiyor da, isminizi hatırlayamadım!” Bu cümleyi hayatımızda kaç kere kullandığımızı bilmiyorum ama ben şahsen çok sayıda kullandığımı biliyorum. Hem de bir dakika önce öğrendiğim bir ismi bir dakika sonra unutup, “Adınızı bir daha alabilir miyim?” şeklinde sorumu yinelediğimi hatırlıyorum. Daha kötü olanı şu ki, benim çektiğim bu dert çoğumuzun da başına gelmiştir.
Diğer kişileri tanımak, isimlerin ve yüzlerini hatırlamak ister dost meclislerinde, ister iş yerindeki meslektaşlarımızla olsun, sosyal etkileşimde kilit bir beceridir. Nörodejeneratif hastalıklar (inme vb.) gibi beyin lezyonları veya psikiyatrik durum yaşayanlarda, isimleri hafızada tutma sorunu ne yazık ki daha da olumsuz yönde gelişiyor.
İnsan beyninin hafıza sorununun altında yatan nedenler henüz tam olarak anlaşılamamıştır. Burada bulunan çözüm, kişi-kimlik tanıması bozulmuş hastalarda beyin hasarının yerlerini bilmemiz olmuştur.
Yapılan bilimsel çalışmalar, bu unutkanlığın doğru olduğunu, dolayısıyla genel insani bir kusur olan bu durumda kendimizi ayıplayacak bir durumun ise olmadığını gösteriyor.
Bunun İçin Araştırmalara Bir Göz Atalım mı?
Sciencedirect’te yayınlanan Blank, Wieland ve Kriegstein (2014) makalesine göre, yüzleri ve isimleri hatırlamanın tamamen farklı süreçler tarafından yönetildiğini gösteriyor.
Buna göre, nörogörüntüleme meta-analizi ile birlikte sistematik hasta lezyon çalışmaları modaliteye özel ses, yüz ve isim tanıma için beynin alanları olduğunu, insan beyninde kişi tanıma için birkaç çok modlu merkez olduğu, bu bilginin mevcut kişi-kimlik tanıma modellerinin de gözden geçirilmesine yol açacağı iddia ediliyor.
Bazı insanların yüzleri tanıma konusunda uzman olduğu doğrudur. Birçoğumuz binlerce isim sayabiliriz. Bu, kolay ve otomatik olarak yapmaya meyilli olduğumuz bir şeydir. Bir sinirbilimci için bu, beyinde bu göreve ayrılmış çok sayıda makine olduğu için, bunun kolaymış gibi görünen zor bir problem olduğuna dair bir ipucudur.
Beynin, kabaca kulaklarınızın arkasındaki alanda bulunabilen Temporal Lob adı verilen kısmında yer alan Fuziform (iğsi) Yüz Alanı adı verilen yüzleri tanımaya programlanmış bir kısmı vardır. Beynin bu kısmına zarar veren bir beyin hasarınız varsa, insanları kıyafetlerine veya seslerine göre tanırsınız, ancak tamamen normal görüşe sahip olsanız bile onları yüzlerinden tanıyamazsınız.
Hatta bu beyin bölgesinde bir tür kalıtsal zayıflık vardır, öyle ki bütün aile, birbirlerinin yüzleri tanımakta çok kötü olabilir. Prosopagnozi olarak bilinen Yüz Körlüğü, Oliver Sacks’in kendisinin yüz körü olduğunu açıkladığı The Mind’s Eye adlı kitabıyla meşhur olmuştu.
Ancak bu insanlar kuralın istisnasıdır. Yüzleri tanımakta genellikle o kadar iyiyiz ki, yüzlerini görmediğimiz halde insanları sesinden bile görmüş gibi bilme eğilimindeyiz.
İsim Kütüğü Beynimizin Neresinde?
Eskiden nüfus kütükleri vardı, kocaman defterler; gerçekten ağaç kütüğü gibiydiler. Şimdi de beynimizde isim kütüğü olduğunu varsayın. Oysa isimleri hatırlamak için isimlerin kaydedildiği bir beyin bölgesine sahip değiliz. Sahip olduğumuz şey, kelimeleri hatırlamaya adanmış beyin bölgeleridir ve isimler kelimelerin özel örnekleridir. Bu bölgelerde bir beyin hasarı alırsanız, sonsuza kadar insanların ve nesnelerin isimlerini bulmakta zorlanacaksınız.
Mesela, bir muzu tanıyabilir, lezzetli sarı bir meyve olduğunu bilir ve hatta muzlu kekler için iyi bir tarifiniz de olabilir. Ancak diğer insanlara baktığınız şeyin ne olduğunu söylemek için bu kelimeyi aklınıza getiremezsiniz.
İnsanlar Yüzleri İyi Hatırlıyorlar Ama İsimleri Değil.
Bu bir şekilde “yüz tanıma alanlarının” “isim tanıma alanından” daha büyük veya daha iyi bağlantılı olduğu anlamına geldiği sonucuna varmak heyecan vericidir. Ama aslında, basit bir dengesizlikten daha ilginç bir şey oluyor. İsimlerle yapmamız gereken görevle karşılaştırıldığında, genellikle yüzlerle yapmamız istenen bellek görevi türleri arasında çok önemli bir fark vardır. Ya da başka bir deyişle, yüzleri ve isimleri yerleştirme yeteneğimizi tanımlamak için aynı kelimeyi – “hatırla!” – kullanabiliriz, ancak aslında iki farklı psikolojik süreci tanımlıyoruz: Tanıma ve Hatırlama.
İki farklı süreci anlamak için bir partide karşılaştığınız insanları düşünün. Konukların yüzlerine baktığınızı hayal edin. Biri dikkatinizi çekiyor veya siz birinin dikkatini çekiyorsunuz. O kişi kendine “Bu kişiyi tanıyor muyum?” diye soruyor. Bu bir tanıma görevidir. Kesin olarak bir yüz tanıma cevabı basit bir cümledir: “Evet, onu tanıyorum” ya da “Hayır, onu daha önce görmedim”.
—– Sponsor Bağlantı —–
İsimler ve yüzler için hafıza gücünüzü eğiterek isimler ve yüzler nasıl hatırlanır konusundaki becerilerini geliştirmek isteyenler aşağıda verilen linke tıklayarak daha detaylı bilgiye ulaşabilirler:
“İsimler ve Yüzler Nasıl Hatırlanır Eğitimi”
—– Yazının Devamı —–
Toplam geri çağırma
Daha sonra bir tanıdıkla konuşuyorsunuz ve tanıdığınız ve ismini hatırladığınız kişiyi tanıştırmanız gerekiyor. Bu, hafıza görevinin isim kısmıdır ve tanımadan ziyade hatırlama ile ilgilidir. Kibarca “Bu benim arkadaşım X” demenizi gerekir ve X’i doğru adla doldurmanız gerekir. Basit bir evet/hayır yanıtı burada işe yaramaz.
İsimler ise hafızada gizlidir ve onları geri almak zorunda kalırız ki bu çok daha zor bir psikolojik görevdir. Ancak isimleri hatırlamanın yüzleri tanımaktan daha zor olduğunu fark ettiğinizde, artık komşularınızın veya iş arkadaşlarınızın isimlerini unutmak için kendinize fazla yüklenmenize gerek yok. Bunun yerine, onları hatırlamanıza yardımcı olacak bazı temel psikoloji hilelerini deneyebilirsiniz.
Bellekle ilgili deneyler, bir şeyleri hatırlamak için çok uğraşmanın gerçekten yardımcı olmadığını göstermiştir. Hatırlamaya çalıştığınız şeyi tekrarlamak ve onunla çağrışımlar kurmak çok daha fazla yarar sağlar. Bu yüzden isimleri hatırlamak istiyorsanız, bir kişiyle ilk tanıştığınızda onları sık sık kullanmanız gerekir. Bunu sizinle birlikte yapan insanları fark etmiş olabilirsiniz.
Taktikler
“Merhaba, ben Ali” diyorsunuz, karşınızdaki de “Merhaba Ali, mesleğiniz nedir?” diyor. Ya da benzeri bir şey. Burada kişinin adını hemen kullanarak pratik yapın. Karşı cevabı verirken isim kullanmak iyi bir pratik yapmadır.
Adını gerçekten hatırlamanız gereken biri varsa, zihninizde onun adını, onun hakkında öğrendiğiniz bir şeyle birleştiren, ideal olarak hem çarpıcı hem de absürt bir görüntüde birleştiren bir görüntü oluşturmalısınız.
Sonuçlar
Diğer kişilerin kimliğini tanıma yeteneği, günlük yaşamdaki birçok sosyal etkileşim için bir ön koşuldur ve kişileri tanıyamamak sosyal olarak kısıtlayıcıdır.
Kişi kimliği tanımanın sinirsel temeli hakkında şu anda bildiklerimizin çoğu, yüz kimliği tanıma ve bozukluklarını araştıran sinirbilimsel çalışmalara, örneğin prosopagnoziye dayanmaktadır. Burada, klinik serviste olduğu kadar deneysel sinirbilim deneylerinde de kullanılabilen standartlaştırılmış test araçları mevcuttur.
Yüzlerini görmeye veya seslerini duymaya dayalı olarak diğer kişilerin tanınması, kişinin adı hatırlandığında genellikle başarılı sayılır. Ancak isimler, bir kişiyi tanımak için girdi bilgisi olarak da kullanılabilir: örneğin, “Barack Obama” adını duyduğumuzda, yüzünü, sesini ve kişiyle ilgili anlamsal bilgileri hemen hatırlayabiliriz.
Mevcut inceleme, insan beyninde kişi kimliğinin tanınmasını sağlayan, modaliteye özgü ve aynı zamanda çok modlu/modaliteden bağımsız bölgelerin bir ağını lokalize etti. Hem hastalarda hem de sağlıklı bireylerde çoklu modalitelerden kişi-kimlik tanımanın araştırılmasının önemini vurguladı. Sonuçlar, geleneksel bilişsel ve sinirbilimsel kişi kimliği tanıma modellerinin birkaç varsayımını revize etti ve hastaları klinik ortamlarda test etmek için model odaklı bir çerçeve ve ayrıca kişi kimliği tanıma anlayışımızı daha da ilerletmek için temel deneysel araştırmalar sağladı.
Bu alanda farklı çalışmalar devam etmektedir.
