Motivasyon / İç Motivasyon ve Dış Motivasyon: “Yaptığımız şeyleri yapmamızı sağlayan nedenler nelerdir?“, “Neler bizi harekete geçiriyor?“, “Hangi nedenler bizi bir şeyleri başarmaya itiyor?” Bu ve bunun gibi soruların cevabının “kişisel kazanç” veya “kişisel menfaat” olduğunu düşünebilirsiniz. Ancak gerek süreç, gerek cevap bu kadar basit değildir.
“Kişisel Kazanç” deyince, bize kazanç sağlayacak her şey bizi harekete geçiremiyor. Belki, bu karmaşık durumu açıkça ortaya koyan şu tip soruları da kendimize sormalıyız;
- Bize kazanç sağlayacak işleri yapmaktan bizi alıkoyan nedenler nedir?
- Neler bizi yapmamız gereken şeylerden alıkoyuyor?
- Neden belli bir hedefe konsantre olamıyor ve başarısız oluyoruz?
Bu soruların cevabı direkt olarak “motivasyon kavramı” ve “motivasyon süreci” ile ilgilidir. Motivasyon konusuna farklı açılardan bakabilirsiniz. Bunlardan biri motivasyon çeşitlerini ve örneklerini incelemektir. Ama önce motivasyonun tarifi ile işe başlayalım;
Motivasyon Nedir?
Motivasyon, hedef odaklı davranışları başlatan, yönlendiren ve sürdüren bir süreç olup, kişiyi harekete geçiren biyolojik, duygusal, sosyal ve bilişsel güçlerin bir bileşkesidir.
Günlük kullanımda, “motivasyon” terimi, bir kişinin neden bir şeyi yaptığını veya yapmadığını açıklamak için kullanılmaktadır.
Tüm başarılı insanların ortak özelliği, kendilerini etkili bir şekilde nasıl motive edeceklerini bilmeleridir. Görevlere titizlikle adım adım başlama ve bitirme becerisi, genel olarak başarılı olma şanslarını sağlamlaştıran şeydir.
Peki, ama kaç tür motivasyon var? Motivasyon türlerinden hangisi bizim için önemli? Şimdi bu soruların cevaplarına bir göz atalım.
Motivasyon Türleri
Temel olarak iki tür motivasyon vardır. Bunlar;
- “Dış Motivasyon“,
- “İç Motivasyon“dur.
Önce bu motivasyon türlerinin ayrı ayrı neler olduğuna bir bakalım. Sonra da örneklerle aralarındaki farkın ne olduğunu görelim.
Dış Motivasyon Nedir?
Dış motivasyon, dıştan gelen pozitif veya negatif ödüllerin yönlendirdiği davranışlardır. Yapılan şeyler bu pozitif ödülleri kazanmak, veya karşılaşılabilecek negatif ödüllerden (ceza) uzak durmak için yapılmaktadır.
Pozitif ödüller, para, kıymetli bir hediye veya okulda alınan notlar ve dereceler gibi somut; veya övgü, tanınma, saygı duyulma, şöhret gibi soyut da olabilir. Negatif ödüller, yani ceza da, sefil bir hayat yaşamak, parasız kalmak ve değersiz hissetmek gibi şeyler olabilir.
Basit bir ifadeyle dış motivasyon, bireylerin dış ödülleri kazanmak veya cezalardan kaçınmak için görevleri yerine getirme ve yeni bir şeyler öğrenme davranışlarını ifade etmektedir. Dış motivasyon etkisiyle yaptığımız şeyi zevk aldığımız, çekici ya da tatmin edici bulduğumuz için değil, karşılığında değerli bir şey elde etmek ya da hoş olmayan bir şeyden uzak durmak için yaparız.
Dış ödüller veya cezalar mevcut olduğu sürece bu motivasyon türü etkilidir. Ancak dış ödüller veya cezalar yok olduğunda bu motivasyon da gücünü kaybetmektedir.
Şimdi gelelim iç motivasyona;
İç Motivasyon Nedir?
İç motivasyon veya içsel motivasyon, dışarıdan gelen herhangi bir açık ödül veya ceza olmadan bir şeyler yapma eylemidir. İç motivasyon etkisiyle yapılan eylemler ve öğrenmeler eğlenceli ve ilginç bulunduğu için yapılmaktadır. Bireyin bir faaliyeti doğal bir doyum elde ettiği için yapmasıdır.
Kısacası, içsel motivasyon, bazı dışsal ödüllere duyulan arzudan veya bazı dış baskılardan ziyade, başlı başına o işin yapılması sürecinden haz duyulmasıdır. Bizzat davranışın kendisi kendi ödülüdür.
İç Motivasyon mu, Dış Motivasyon mu? Hangisi Daha İyi?
Tamam, iç ve dış motivasyonun ne olduğunu anladık. Ama hangi motivasyon daha önemli? Dış etkenlerle ortaya çıkan motivasyon mu, yoksa bireyin içinden kaynaklanan motivasyon mu?
Her iki motivasyon türünün de davranışlar üzerinde kendine özgü etkileri ve insanların hedefleri nasıl takip etmeyi seçtiği ile ilgili faydaları vardır. Bu tür motivasyonların insan eylemini ve başarıya giden yolu nasıl etkilediğini anlamak için önce her birinin ne olduğunu örneklerle de anlamakta fayda var.
Her birey birbirinden farklı yaratılmıştır. Bireysel farklılıklardan dolayı bireylerin farklı davranışları eğlenceli ve ilginç bulması normaldir. Genellikle bayanlar futbol oynamayı veya izlemeyi eğlenceli ve heyecanlı bulmazken, erkekler tam tersi bir eğilimdedir. Yine bir birey bir müzik aletini çalmaktan büyük haz duyarken, bir başkası aynı hazzı duymayabilir.
Bireysel farklılıklar herkesin farklı şeyleri eğlenceli ve heyecanlı bulabileceğini göstermektedir. Bu durumda kişinin ilginç ve eğlenceli bulmasına bağlı olarak, aynı davranışın yapılmasını sağlayan etki bir kişide iç motivasyonken, aynı iş diğer bir kişi tarafından dış motivasyon etkisiyle yapılıyor olabilir. Şimdi bu açıklamalar ışığında bazı iç ve dış motivasyon örneklerine bakalım.
İç Motivasyon ve Dış Motivasyon Örnekleri
| İç Motivasyon |
Dış Motivasyon |
| Futbol oynuyorsunuz. Çünkü futbol oynamayı seviyorsunuz. | Futbol oynuyorsunuz. Çünkü iyi futbolcu olursanız çok para kazanacağınızı düşünüyorsunuz. |
| Yabancı dil öğreniyorsunuz. Çünkü başka kültürlerden insanlarla iletişim kurmak ve yabancı ülkelere gitmek hoşunuza gidiyor. | Yabancı dil öğreniyorsunuz. Çünkü işyerinize gelen yabancılarla konuşabilmeniz gerekiyor. |
| Spor yapıyorsunuz. Çünkü fiziksel olarak sınırlarınızı zorlamaktan heyecan duyuyorsunuz. | Spor yapıyorsunuz. Çünkü kilo vermek için kalori yakmalısınız. |
| Tabiat resimleri yapıyorsunuz. Çünkü tabiat resimleri çizmek size huzur veriyor. | Resim çiziyorsunuz. Çünkü hayatınızı böyle kazanıyorsunuz ve birkaç satacak tablo bitirmelisiniz. |
| Kitap okuyorsunuz. Çünkü yeni bilgiler edinmekten ve gelişmekten mutlu oluyorsunuz. | Kitap okuyorsunuz. Çünkü sınıfı geçmek için sınavda iyi bir not almak istiyorsunuz. |
| Balık tutmaya gidiyorsunuz. Çünkü balık tutarken iyi vakit geçiriyorsunuz. | Balık tutmaya gidiyorsunuz. Çünkü tuttuğunuz balıkları satarak ekstra para kazanmak istiyorsunuz. |
| Odanızı her gün düzenli tutuyorsunuz. Çünkü düzenli bir oda size huzur veriyor. | Odanızı her gün düzenli tutuyorsunuz. Çünkü düzenli tutmazsanız aileniz kızıyor. |
Her iki motivasyon da etkili olabilir. Ancak yapılan araştırmalar halihazırda içsel olarak ödüllendirici bir davranış olan şey için aşırı dış ödüller sunmanın içsel motivasyonda bir azalmaya yol açabileceğini ortaya koymuştur.
Zaten özünde motive edici olan bir davranışı ödüllendirdiğinizde, ödüller değerini kaybedebilmektedir. Bu etkiye “aşırı gerekçelendirme etkisi” adı verilmiştir. Araştırmacıların çoğu, aşırı gerekçelendirme etkilerini en aza indirmek için dışsal ödüllerin daha az kullanılması gerektiği fikrine katılıyor. Ayrıca bazı insanlar dışsal pekiştirmeyi zorlama veya rüşvet olarak da algılayabiliyor.
Özet
Her iki motivasyon da odaklanma ve hedefe ulaşmak için etkindir. Ancak genel olarak iç motivasyonun performansı iyileştirmenin daha etkili bir yolu olduğu düşünülmektedir. Odağı, memnuniyet ve zevk gibi bir görevin iç ödüllerine çevirerek, kendinizi ve başkalarını daha iyi motive edebileceğiniz anlaşılıyor. Bunun nasıl yapılacağını ise başka bir makalede açıklamaya çalışacağım.
