Hafıza Merkezi – Hafıza Merkezi Nerde – Bilgiler Beyinde Nerde Saklanır: “Hafıza merkezi nerede?” sorusu asırlardır cevabı aranan bir sorudur. Bilgi ve beceriler beynin sadece bir bölümünde depolanmamaktadır. Farklı hafıza türleri, birbirine bağlı farklı beyin bölgelerinde depolanmaktadır. Başınıza gelen olaylar (epizodik), genel gerçekler ve bilgiler (anlamsal) ile ilgili olan “açık hafıza” için beynin üç önemli alanı vardır. Bu üç bölge;
- “Hipokampus“,
- “Neokorteks” ve,
- “Amigdala“dır.
Motor hareketlere dayanan beceriler gibi “Örtük Hafıza“lar da;
- “Bazal Ganglion” ve
- “Beyincik“e dayanmaktadır.
Kısa süreli işleyen bellek en çok “Prefrontal Korteks“e dayanmaktadır.
Hafıza Merkezi: Beynin hafızayla ilgili bölümleri (Çizim: Dr. Levent Efe)
Hafıza Merkezi – Açık Hafıza
Açık hafıza merkezi ile ilgili beynin üç alanı vardır: hipokampus, neo-korteks ve amigdala.
Hipokampus
Beynin temporal lobunda bulunan hipokampus, epizodik anıların oluştuğu ve daha sonra erişim için indekslendiği yerdir. Epizodik anılar, örneğin geçen hafta deniz kenarındaki bir lokantada bir arkadaşımızla yediğimiz yemek gibi, hayatımızdaki belirli olaylardan oluşan otobiyografik anılardır.
Peki, bunu nasıl biliyoruz? 1953’te Henry Molaison adlı bir hastanın hipokampüsü, epilepsisinin tedavi edilmesi için Amerika Birleşik Devletleri’nde bir ameliyat sırasında alındı. Epilepsisi iyileşti ve Molaison 55 sağlıklı yıl daha yaşadı. Ancak, ameliyattan sonra yalnızca birkaç dakika süren epizodik anıları hafızasında oluşturabildi; yeni bilgileri kalıcı olarak saklayamadı. Sonuç olarak, Molaison’un hafızası çoğunlukla ameliyatından yıllar önce, uzak geçmişte meydana gelen olaylarla sınırlı hale geldi. Bununla birlikte, çeşitli motor görevlerdeki performansını hala geliştirebiliyordu. Bu, hipokampusun anıları hafızaya yerleştirmek için çok önemli olmasına rağmen, motor hafızalar oluşturmak için gerekli olmadığını gösterdi.
Henry Molaison’ın çalışması devrim niteliğindeydi çünkü birden çok bellek türünün var olduğunu gösterdi. Artık hipokampüse güvenmek yerine örtük motor öğrenmenin diğer beyin bölgelerinde – bazal gangliya ve serebellumda – gerçekleştiğini biliyoruz.
Neokorteks
Neokorteks, beynin dış yüzeyini oluşturan ve kırışık görünümüyle yüksek memelilerde ayırt edici olan nöral doku tabakası olan serebral korteksin en büyük kısmıdır. İnsanlarda neokorteks, duyusal algı, motor komutların oluşturulması, uzamsal akıl yürütme ve dil gibi daha yüksek işlevlerde yer alır. Zamanla, geçici olarak hipokampüste depolanan belirli anılardan gelen bilgiler, genel bilgi olarak neokortekse aktarılır. Yapılan araştırmalar hipokampustan neokortekse bu transferin biz uyurken gerçekleştiğini gösteriyor.
Amigdala
Beynin temporal lobunda badem şeklindeki bir yapı olan amigdala, anılara duygusal bir önem verir. Bu özellikle önemlidir, çünkü güçlü duygusal anılar (örneğin, utanç, neşe, aşk veya keder ile ilişkili olanlar) unutmak zordur. Bu hatıraların kalıcılığı, amigdala, hipokampus ve neokorteks arasındaki etkileşimlerin, bir belleğin ‘kararlılığını’, yani zaman içinde ne kadar etkili bir şekilde muhafaza edildiğini belirlemede çok önemli olduğunu göstermektedir.
Amigdala’nın hafıza oluşumuna katkısının ilave bir etkisi vardır. Amigdala sadece anıların gücünü ve duygusal içeriğini değiştirmemekte; aynı zamanda özellikle korkuyla ilgili yeni anılar oluşturmada anahtar rol oynamaktadır. Korkunç anılar, yalnızca birkaç tekrardan sonra oluşturulabilmektedir. Bu durum, ‘korkuyu öğrenme’yle ilgili bellek oluşumu, pekiştirme ve hatırlama mekanizmalarını araştırmada amigdala’yı merkez noktaya yerleştirmiştir. Korku haricinde, öğrenme durumlarındaki kaygının da amigdalayı içerdiği düşünülmektedir. Bu durumun, özellikle zorlayıcı veya stresli görevlerden kaçınmayla ilişkili olduğu düşünülmektedir.
Hafıza Merkezi – Örtük Hafıza
Örtük hafıza merkezi ile ilgili beyinde iki bölüm vardır: bu bölümler “bazal ganglion” ve “beyincik“tir.
Bazal Ganglion
Bazal gangliyonlar, beynin derinliklerinde yatan yapılardır ve duygu, ödül işleme, alışkanlık oluşumu, hareket ve öğrenme gibi geniş bir süreç yelpazesinde yer almaktadır. Bir müzik aleti çalarken, dans ederken veya basketbol oynarken ihtiyaç duyulacağı gibi, özellikle motor aktivite dizilerinin koordinasyonunda yer alırlar. Bazal gangliyonlar, Parkinson hastalığından en çok etkilenen bölgelerdir. Bu, Parkinson hastalarının bozulmuş hareketlerinde belirgindir.
Beyincik
Beynin arka alt tarafında yer alan ayrı bir yapı olan beyincik, ince motor kontrolünde en önemlidir. Kaşığı, çin yemek çubuklarını kullanmamızı veya piyano tuşuna daha yumuşak basmamızı sağlayan hafıza burayla ilişkilidir. Serebellar motor öğrenmenin iyi çalışılmış bir örneği, başlarımızı döndürürken bakışımızı belli bir konuma sabitlememizi sağlayan vestibülo-oküler reflekstir.
Hafıza Merkezi – Çalışan Hafıza
Prefrontal Korteks
Prefrontal korteks (PFK), beynin en önünde bulunan neo-korteksin parçasıdır. Memeli beynine yapılan en son eklemedir ve birçok karmaşık bilişsel işlevde rol oynar. Manyetik rezonans görüntüleme (MRI) makinelerini kullanan insan nöro-görüntüleme çalışmaları, insanların bir ışık parlamasının konumu gibi bilgileri kısa süreli belleğinde tutmalarını gerektiren görevleri yerine getirdiklerinde, PFK’nin aktif hale geldiğini gösteriyor. Ayrıca, PFK’nin sol ve sağ tarafları arasında işlevsel bir ayrım var. Örneğin, sol, sözel çalışma belleğinde daha fazla yer alırken, sağ tarafın, ışık flaşının nerede meydana geldiğini hatırlamak gibi uzamsal çalışma belleğinde daha aktif olduğu görülmektedir.
