Eleştirel Düşünme – Çocuklar Eleştirel Düşünebilir mi? 2000’li yılların başından itibaren öne çıkan 21. yüzyıl becerilerinin başında “eleştirel düşünme” geliyor. Çocukları, ezberci olduğu yarım asırdır söylenen eğitimi, ezber formasyonundan kurtarıp bilimsel düşünmeye, akıl yürütme ve sorgulamaya dayalı yöntemlerle 21. yüzyıla hazırlamış olacağımız varsayıldı. Böylece üst düzey zihinsel becerilerin tepesinde yer alan “eleştirel düşünme” okullarda hem müfredat yapılarında hem öğretmenlerin ders işleme tekniklerinde en azından adından söz ettirdi.
Öğretmenler veya okul yöneticileri gibi sorumluluk makamında olan eğitimciler, kendilerinin veya okullarının eleştirel düşünme konusunda hassas olduklarını söylüyorlar.
STEM çalışmaları hemen hemen tüm okulların gündeminde; hatta bir kısmı moda olsun diye STEM’in adını saygıyla anıyor. Kodlama, şimdi hem Bakanlığın gündeminde hem özel sektörde en güncel aktivitelerin başında geliyor.
AB projeleri kapsamında 2003’den bu yana farklı isimler altında açılan proje çağrılarına okullar katılıyor. On binlerce öğrenci binlerce öğretmen bu okul ziyaretleri vesilesiyle AB üyesi ülkelerdeki okulları ziyaret ettiler. Diğer ülkelerde bizim misafirimiz olup, etkileşimler paylaşıldı. Açıkçası, sınırları aşan bu şanslı öğrencilerin düşünce yapıları, görgüleri, görüşleri ve düşünceleri gelişti. Bu kazanımları yabana atmak ne mümkün?
Tüm bu faaliyetler, farklı ülkeler, farklı yöntemler, farklı kültürler gibi etkenlerle, eğitimcilerde “farklı düşünme” becerisini destekleyen faaliyetlerdir.
Yukarda saydığım faaliyetlere katılamayanlar da eleştirel düşünmenin önemini konuşuyor. Bazı eğitimciler eleştirel düşünmenin eğitimin temel amacı olduğunu vurguluyorlar. Öğrencilerin 21. yüzyılda sahip olacağı en önemli becerilerden biri olması gerektiğine inançları tamdır. Bunun yanında gelişmiş makineler ve algoritmalarla 21. yüzyılın dijital dünyasında bulunmak istiyorlar ve bunun böyle olması gerektiğini savunuyorlar.
Daha önce yazmış olduğumuz eleştirel düşünme nedir başlıklı bir makalede nasıl eleştirel düşünüleceğine dair önemli bilgiler yanında bazı uygulama testleri de vermiştik. Diğer bir yazıda da çocuklarda eleştirel düşünme uygulamaları yapmıştık. Bu yazıda daha çok çocuklar eleştirel düşünebilir mi konusuna ağırlık vereceğiz.
Eleştirel Düşünme Nasıl Öğretilebilir?
İlk bakışta, “evet, eleştirel düşünme öğretilebilir” desek de, bunun hiç de öyle kolay ve kısa zamanda sağlanamayacağı gerçeğiyle yüzleşmeliyiz. Eleştirel düşüncenin öğretileceğine ilişkin bilimsel araştırmalar, eleştirel düşünme becerilerinin öğrenilmesinin büyük bir zaman alacağını ifade ediyorlar.
Araştırmalarda, konuyla ilgili uygulamalar ve alıştırmalar yanında bazı eleştirel düşünme oyunlarının da öğrenciler üzerinde etkisi beklenenden düşük çıkmıştır. Araştırma literatürü, öğrencilerin eleştirel düşünme becerilerini uygulamalarının çok zor olduğunu göstermektedir.
Virginia Üniversitesi’nde psikoloji profesörü olan Daniel Willingham, “Öğrencilerden analiz, sentez ve değerlendirme basamaklarında düşünce üretmelerini istemek hiç de kolay değil; ancak eleştirel düşünme kapsamındaki bu bilişsel üst düzeyler farklı disiplinlerde doğru kullanılırsa eleştirel düşünme öğretilebilir” diyor.
Willingham’ın araştırma literatürünü taraması sonucu bulduğu bulgu şudur: Bilim insanlarının ortak vurgusu etkili eleştirel düşünme için eleştirel düşünülmesi istenen konu hakkında içerik bilgisinin bilinmesinin çok önemli olduğudur.
Ayrıca, eğer bir öğretmen öğrenciye büyük lokma vermek yerine küçük lokmayla başlarsa, yani spesifik küçük analiz becerilerini öğreterek başlarsa bu en iyi yaklaşım olacaktır.
Örneğin, tarih dersinde öğrencilerin belgeleri, belgenin kendi kaynakları doğrultusunda yorumlamaları ve tarihsel bağlamlarıyla ortaya koymaları gerekir. Bu tür bir analiz bilimde geçerli değildir; burada bir belgenin kaynağı bilimsel yöntemi takip etmek kadar önemlidir. Bilim alanında yöntem daha farklı olabilir.
Elbette, “A” ve “A değil” in aynı anda doğru olamayacağını anlamak gibi konular arasında doğru olan temel mantık ilkeleri vardır. Ancak öğrenciler genellikle yeni durumlarda bu gibi genel ilkeleri bile uygulayamazlar.
Etkili Eleştirel Düşünme
Willingham tarafından verilen bir deneyde, isyancıların bir kalede saklanan bir diktatör krala nasıl başarılı bir şekilde saldırdıkları hakkında bir bölüm okudular.
Bu kurgu oyunun hemen ardından, sağlık alanında, insan dokusunda çok fazla hasara neden olabilecek bir ışın kullanarak kötü huylu bir tümörün nasıl yok edileceği soruldu.
Çözüm, birinci örnekteki askeri saldırı ile aynıydı. Ancak öğrenciler deneydeki konular arasındaki benzetmeyi fark edemediler. Bir deneyde, insanlara askeri bir hikaye üzerinden bu stratejinin kanser sorununu çözmede yardımcı olabileceği ve neredeyse herkesin çözebileceği söylendi. “Benzetmeyi kullanmak zor değildi; ancak ilk aşamada ne alakası var gibi oldu” dedi.
En büyük sorun, eleştirel düşüncenin çok fazla çeşitlilik göstermesidir. Willingham, “Satranç oynarken, bir ürün tasarlarken veya bir çim hokeyi maçı için strateji planlarken kritik düşünmek gerekli” dedi. “Sorunların rutin, yeniden kullanılabilir çözümleri yok.”
İşte burası içerik bilgisinin önemli olduğu yerdir. Karşılaştırma yapabilmek için beynin, çalışan hafızasında, kolaylıkla aşırı yüklenebilecek fikirleri tutması gerekir. Bir öğrenci belirli bir konuya ne kadar aşina olursa, o fikirleri çalışan aktif hafızasında tutması ve gerçekten düşünmesi o kadar kolay olur. Willingham iyi bir örnek olarak satrancı kullanıyor. Bir öğrenci bir çok kez satranç oynadıktan sonra beyninde ezberlenen birçok oyun pozisyonuna sahiptir ve hangisinin daha iyi olduğu ile hangisinin daha iyi çalıştığını sıralayabilir.
Willingham, bilimsel araştırmaların değerlendirilmesinde eleştirel düşünmeyi kullanabilmeniz için, konuyla ilgili temel bilginiz yoksa çok zor olduğunu söylüyor.
Çocuklar Eleştirel Düşünebilir Mi – Öğretmenler Ne Yapmalı?
“Çocuklar eleştirel düşünebilir mi?” sorusuyla ilgili olarak bazı öğretmenler, bilişsel çalışmalara katılmanın büyük çocuklar için daha uygun olduğunu düşünmektedirler. Ancak son 30 yıldaki araştırmalar, küçük çocukların da bir zamanlar eleştirel düşünmenin temeli olan muhakeme yapmada çok daha yetenekli olduklarını gösteriyor.
Bilim adamları şimdi bilişsel gelişimin daha kademeli olduğunu ve genç yaştaki çocuklar için de uygun olduğunu düşünüyorlar. Willingham, “Bazı durumlarda, küçük çocuklar bile şartlı akıl yürütme ilkelerini anlayabilir ve hangi durumlarda şartlı akıl yürütmeyi kullanacaklarını tahmin edebilirler” dedi.
Eleştirel Düşünme Testleri
Bu amaç için piyasada geçerliği ve güvenirliği kanıtlanmış eleştirel düşünme testleri kullanılabilir. Bu testlerde şu kapsamı aramanızı tavsiye ediyorum:
– Tümevarım Yapma: Bir olay, durum veya olgu gibi görünen süreçlerden yola çıkarak genele dair çözümler ve sonuçlar üretebilme becerileri ölçmesi
– Tümdengelim Yapma: Genele atfedilmiş çözümlerin ve sonuçların, olgular arası bağlantı kurarak daha özel durumlara uyarlama ve gerçekleştirme becerileri ölçmesi
– Gözlem Yapma: Çevresel faktörleri ve etki düzeylerini tespit edebilme, doğru analizleri gerçekleştirme becerileri ölçmesi
– Anlamlandırma: Sahip olunan bilgiler ile yeni bir bilgi veya durum arasında ilişki kurma becerileri ölçmesi.
– Varsayım Kurma: Olaylar arasında nedensellik ilişkileri kurmaya olgular oluşturmaya dayalı bir becerileri ölçmesi
– Kaynağın Güvenirliğini Sorgulama: Elde edilen sonuçların eldeki verilerden hareketle çıkarılıp çıkarılamayacağına karar verme ve otoriteyi değerlendirebilme ile ilgili becerileri ölçmesi
Kaynaklar
- https://www.penguinrandomhouse.com/books/547653/the-knowledge-gap-by-natalie-wexler/9780735213555/
- https://education.nsw.gov.au/our-priorities/innovate-for-the-future/education-for-a-changing-world/media/documents/exar/How-to-teach-critical-thinking-Willingham.pdf
- https://palindrom.com.tr/cornell_elestirel_dusunme_testi.html
- https://hechingerreport.org/scientific-research-on-how-to-teach-critical-thinking-contradicts-education-trend
