Edimsel Koşullanmanın Kendisini Aşan Etkisi / Beş Maymun Deneyi Hikayesi – Bugün size “ödül-ceza” sistemiyle oluşturulan “edimsel koşullanma” ve edimsel koşullanmanın otomatik olarak zincirleme yarattığı kendisini aşan etkilerini çok iyi anlatan “Beş Maymun Deneyi” hikayesini anlatacağım. Kim bilir, belki kendi hayatınızda veya kendi kurumunuzda da buna benzer “edimsel şartlanma” etkileri vardır. Bi bakın
Beş Maymun Deneyi Hikayesi!
Bir araştırmacı bir kafese beş maymun koymuş. Kafeste ipten sarkan bir salkım muz ve muzlara giden bir merdiven varmış. İlk maymun muz için gittiğinde, araştırmacı beş maymunun hepsine birden aynı anda beş dakika boyunca dondurucu su püskürtmüş. Bir süre sonra, ikinci bir maymun kaçınılmaz olarak muza gitmeye çalıştığında, araştırmacı bir kez daha beş maymunun hepsine beş dakika boyunca dondurucu su püskürtmüş.
Araştırmacı daha sonra hortumu kaldırmış ve bir daha asla hortuma dokunmamış. Ancak üçüncü bir maymun muzlara doğru gitmeye çalıştığında, diğer dördü de merdivene tırmanmasını önlemek için ona saldırıp, onu dövmüşler. Çünkü gelebilecek şiddetli buz gibi su püskürtülmesi cezasından korkmuşlar.
Ardından araştırmacı, maymunlardan birini orijinal deneyin parçası olmayan ve asla buz gibi su püskürtülmemiş yeni bir maymunla değiştirmiş. Ve yeni maymun daha önce olanlardan habersiz, muzlara gitmek için merdivene dokunur dokunmaz, diğer dört maymun bunu yapmasını önlemek için ona saldırmışlar ve acayip dayak atmışlar. Tekrar denediğinde, tekrar dayak yemiş. Böylece, yeni maymun da muzların peşinden gitmemeyi öğrenmiş. Çünkü giderse, tekrar saldırıya uğrayacağını ve dayak yiyeceğini biliyormuş.
Araştırmacı, ikinci bir maymunu da başka bir yeni maymunla değiştirmiş. Bu maymun da muz için gittiğinde, hiç su püskürtülmemiş yeni maymun da dahil olmak üzere diğer dördü bir olup, ona saldırıp acayip bir dayak atmışlar. Araştırmacı daha sonra orijinal maymunların beşi de kafesten çıkarılana kadar tüm maymunları birer birer değiştirmeye devam etmiş.
Yeni gelen her maymun muz için gittiğinde, diğerleri -yeni maymunlar olarak muzların peşinden gittikleri için asla ceza almadıkları halde- muza giden maymunu acayip dövmüşler.
…Ve böylece, hiç soğuk su püskürtülmemiş olan yeni maymunlar, muzların cazibesinin peşinden gitmemeyi öğrenmişler.
Araştırmacılar, maymunlara neden muz için gitmediklerini sorarlarsa, onların “Çünkü bu iş burada her zaman böyle yapılır” diye cevap vereceklerini varsayıyorlar.
Ne dersiniz, kendi hayatınızda veya kurumunuzda “Bu iş burada her zaman böyle yapılır” diyebileceğiniz bunun gibi olaylar var mı acaba?
Not: Beş maymun deneyi hikayesine “edimsel koşullanma” olarak baktığımızda “muza giden maymunlara beş dakika boyunca buz gibi su püskürtülmesi” koşullanma için kullanılan “ceza“dır. Ancak daha sonra “soğuk su sıkılmadığı halde”, maymunların şartlanması sonucu yeni gelen diğer maymunları dövmeleri, toplumlarında kendilerinin “dayak” cezasıyla oluşturdukları yeni bir “edimsel koşullanma“dır.
Bu olay edimsel koşullanmanın kendisini aşan etkisini çok güzel açıklamaktadır.
Tavsiye Edilen Makaleler:
Edimsel Koşullanma Nedir? “Operant Conditioning” Nedir?
Çocuklar Nasıl Matematik Öğrenir?
