Çocukluk ve anılar – Psikologlar yetişkinlerin psikolojik sorunlarının ne olduğunu bulmak için, danışanın çocukluğunda neler yaşadıklarını sorgulayarak, onu geçmişine götürür; konuşturur, soru sorar ve söz konusu rahatsızlığını çocukluğunda yaşanmış bir olaya dayandırabilir.
Rahmetli Doğan Cüceloğlu hocamız da “Bir insanın anavatanı çocukluğudur.” derdi.
Neden psikologlar illa da çocukluk yıllarını konuşur ve konuştururlar?
- Çocukların belleği geleceklerini belirleyen birçok olaylarla mı örülmüştür?
- Anıların hayat boyu etkileyici işlevleri nelerdir?
- Çocukluğumuzu değiştiremeyeceğimize göre kendi çocuklarımızın geleceğini nasıl iyileştirebiliriz?
Tüm bu sorular, çocukların hatıra biriktirme özelliğini öne çıkarmaktadır. Öyle yerleşik hatırlar ki bunlar, 70-80 yaşına da gelsek unutulması imkansız!
Anı Nedir?
Anılar, beynimizin deneyimleri depolama şeklidir. Kim olduğumuzu ve şimdi ve gelecekte nasıl çalıştığımızı etkilerler.
Anne karnındaki bebekler, daha doğmadan anılar oluşturmaya başlar. Doğumdan itibaren anne ve babanın sesini tanır; onlara dönerler ve annenin hamileyken söylediği ninnisini ve bebeği için söylediği şarkıların tınılarını ve doğmadan önce ortamında çalınmış müziğe daha sonraki dünya hayatında tepki verebilirler.
Neden?
Bellek Türleri
Çocukluk ve anılar – Burada çocukların bu denli hafızalarını işletmelerini anlamanın basit bir yolu belek ve bellek türlerinin neler olduğunu bilmekten geçiyor.
Öncelikle birkaç bellek türü sayalım; tanıyorsunuz!
- Kısa süreli bellek
- Uzun süreli bellek: Örtük bellek – Açık bellek
Bu yazıda bebeklikten itibaren insan yaşamını etkileyen Örtük ve Açık Bellek Üzerinde konuşacağız.
Ayrıca okumak için tavsiye ettiğim makale
Bazı insanlar bebeklerin aile içi şiddet gibi travmatik olaylardan etkilenmeyeceğini ve bu tür negatif olayları hatırlayamayacaklarını sanıyorlar.
Ayrıca, erken yaş dönemdeki çocukların, aile içinde veya dışında tanık oldukları olumsuz olaylardan büyüme çağında, düşünme biçimlerini, duygularını, hislerini ve büyüdükçe davranışlarını nasıl etkilediğini aileler bilmiyorlar.
Oysa örtük ve açık belleğin ne olduğunu bilseler böyle düşünmezlerdi.
Örtük (Bildirimsel olmayan) ve açık (Bildirimsel olan) bellek
Çocukluk ve bellek – Konuya bilinçaltı ile başlayalım:
Geliştirilecek ilk bellek türü örtük bellektir. Tanık olunan duygusal anlamlı deneyimler bebeğin örtük belleğinde saklanır. Bunlar iyi veya kötü (travmatik) deneyimlerin anıları olabilir.
Örtük hatıralara dair bilinçli bir anımız olmamasına rağmen, bunlar daha sonraki davranışları etkileyebilir.
Beynimize daha önceki bir yaşanmışlığı hatırlatan bir faktör olduğunda, farkında olmasak da, beynimiz o yaşanmışlıkla ilişkili duyguları ve fiziksel duyumları hatırlar.
Bu tepkilerin hafızadan etkilendiğinin farkında olmayabiliriz.
Örtük belleğin nasıl çalıştığına bir örnek verelim
Çocukluk ve anılar – anne ve babası yan odada sesli veya fiziksel olarak kavga ederken; birbirlerine bağırırken, beşikte yatan bir bebek hayal edin.
Bu bebek büyüdüğünde, çocuk (veya yetişkin) kavgayı bilinçli olarak hatırlamasa da, beyinlerinin çevredeki tetikleyicilere tepki vermesi ve benzer duygular ve fiziksel duyumlar üretmesi muhtemeldir.
Çocuk, kavga sırasında eğer çalan bir şarkı duyuyorsa, bağrışmalarla şarkı arasında bir ilişkili kuracak; büyüdüğünde o şarkıyı duyduğunda kavga sesleri beyninde canlanacaktır. Burada esas olan ise kavga ve şarkı ilişkisinin arasında kalan korkudur. Daha sonraki yıllarda benzer korkulu tepkileri tetikleyebilir.
Çocuk muhtemelen neden böyle hissettiğini bilemeyecektir. Bu tür duygularına ve fiziksel duyumlarına bir anlam da veremeyecektir. Olayı bilinçli olarak hatırlayamasalar da, bu onları etkilemiştir.
Ebeveynlerin örtük anıları
Çocukluk ve anılar – Ebeveynlerin “nasıl ebeveyn olduklarına dair anıları”, kendi çocuklarına nasıl tepki verdiklerini etkilemektedir.
Aile içinde yaşanmış travmatik bir olaydan etkilenip örtük belleğini ileriki yaşlarda kullanan bir çocuk, kendisi de ebeveyn olduğunda benzer bir olaya benzer bir tepki verebilir. Bu bir döngüye de dönüşebilir; ancak bilinçli bir aile bunu bir yerde koparmalıdır.
Ne feci değil mi?
Olumsuzluğu ve travmayı yaşatan ebeveyn, bebeklerini hasarlı büyütürken; çocuk büyüdüğünde kendi eseri olan çocuğun olumsuz davranışına da tepki veren yine ebeveyn olacaktır. Bu biraz tuhaf olmuyor mu?
Güzel anılar ne oluyor?
Çocukluk ve anılar – Aynı şekilde, bir bebek sevgi dolu ve duyarlı bir şekilde büyütülüyorsa, o da aynı şekilde güzel anılar olarak depolayacak ve zincirleme şekilde bu mutluluk akışı sürüp gidecektir.
Deneyimledikleri her sevgi dolu ânı, ömür boyu bir hatıra olarak saklayacaktır. Gerçek deneyimleri hatırlamasalar da, birinin ihtiyaçlarını karşılamak için orada olduğunu ve ilişkilerinde sevilmeye layık olduklarını hatırlayacaklardır.
Bu, gelecekteki ilişkilerden beklentilerini şekillendirecektir.
Bebekken sevgi dolu, tutarlı, duyarlı bakıma ilişkin örtük anıları olan çocuklar ve yetişkinler, arkadaşlarının kendilerine iyi davranmasını ve başkalarına iyi davranma konusunda içsel bir anlayışa sahip olmalarını beklerler.
Sahip oldukları, sevgi dolu deneyimleri, kendi çocuklarına nasıl ebeveynlik yapacaklarını da şekillendirecektir.
“Hem hatırlanamaz hem de unutulmaz”
Çocuk ve anılar – Bir çocuğun hayatındaki erken dönem, “hem hatırlanamaz hem de unutulmaz” olarak tanımlanır, çünkü olaylar bilinçli olarak hatırlanamasa da, bir kişinin beklenti ve davranışlarının içine yerleştirilmiştir ve bu nedenle unutulmamıştır.
Açık Bellek
Çocukluk ve anılar – Açık bellek yaşamın ikinci yaşında gelişmeye başlar ve zamanla olgunlaşmaya devam eder. Bu yüzden çoğumuz için ilk hatırladıklarımız 3-4 yaşlarındayken yaşadıklarımızdır.
Açık bellek, anıları bilinçli olarak hatırlayabileceğimiz şekilde düzenler.
Deneyimleri tanımlamak için sözcükleri kullanabiliriz, deneyimleri bir sıraya yerleştirebiliriz ve ne olduğuna dair kim, ne, nerede, ne zaman, neden ve nasıl sorularıyla anlamlı bir hikaye oluşturabiliriz.
Bazı araştırmalar, insanların olumsuz duygularla ilişkili deneyimleri olumlu deneyimlerden daha fazla hatırlama eğiliminde olduğunu göstermektedir. Bu, tehdit edici olabilecek durumları hatırlamamıza ve kaçınmamıza yardımcı olan bir “hayatta kalma mekanizması” olabilir.
Çocukların açık hatıralar oluşturmasına yardımcı olun
Ebeveyn olarak, geçmişteki yaşanmışlıkların ayrıntılarını tamamlayarak çocuklarınızın kendi anılarını oluşturmalarına yardımcı olabilirsiniz. Dil becerileri geliştikten sonra, çocukların daha sonra bu hikayeleri bütünleyerek kendisinden sonraki kuşaklara aktarması sağlanabilir.
Stresli olaylarda çocukları destekleyin
Ebeveynlerin bir bebeği veya küçük bir çocuğu stresli bir olay sırasında destekleme şekli, olayın hafızasının nasıl işlendiğini şekillendirebilir.
Ebeveynler, tıpkı tıbbi bir prosedür gibi travmatik bir deneyimin vereceği stresi, o anda bebeklerini veya çocuklarını farklı telkinlerle rahatlatarak ve güven vererek azaltabilirler. Hatta bir olumsuz manzara (bir trafik kazasında yerde yatan insan gibi) karşısında çocuklarımızın gözlerini kapatma davranışımızın sebebi budur.
Bir çocukla travmatik bir olay hakkında konuşmak, onların bu deneyimi anlamalarına ve bunlarla başa çıkmalarına ve daha doğru bir hafıza oluşturmalarına yardımcı olabilir.
Özetle: Korkunç bir gerçekle baş başayız
- Bebekler doğdukları andan itibaren aile içi şiddeti duymaktan ve görmekten etkilenirler.
- Örtük bellek bilinçli olarak geri çağrılamaz, ancak daha sonraki deneyimleri etkileyebilir.
- Kendi ebeveynlik deneyimlerinin örtük anıları, ebeveynlerin kendi bebeklerine nasıl baktığını etkiler.
- Açık anılar bilinçli olarak hatırlanabilir ve tanımlanabilir.
- Ebeveynlerin çocuğunu stresli bir zamanda destekleme şekli, çocuğun olayla ilgili hafızasının nasıl işlendiğini şekillendirebilir.
