Çocuklarda eleştirel düşünme uygulamaları – Çocuklarınızın yaşam içinde karşılaşacakları problemlere kolaylıkla çözüm bulmalarını istemez misiniz? Bu makalede, çocuklarınızın iyi birer problem çözücü olmasına yardım edecek olan eleştirel düşünme konusunu inceleyeceğiz.
Eleştirel düşünmenin tanımı, nedenleri ve eleştirel düşünme teknikleri gibi konuları içeren “Eleştirel düşünme nedir? Nasıl eleştirel düşünülür?” “Eleştirel Düşünme Nasıl Geliştirilir? gibi soruların cevabı için ayrıca “ELEŞTİREL DÜŞÜNME NEDİR” başlıklı makaleyi de okumanızı tavsiye ediyorum.
DÖRT ÇOCUĞUN HİKÂYESİ
Çocuklarda eleştirel düşünme uygulamalarına ilişkin bir öykü:
Dört çocuk bir deniz kumsalında kumdan şehir yapma oyunu oynuyorlarmış. İçinde evler, dağlar, tepeler, nehir vb. bulunacak şekilde elbirliği ile bir şehir inşa ediyorlarmış. Her şey mükemmel giderken, birden şiddetli bir rüzgâr çıkmış. Öyle ki, rüzgâr şiddetiyle kumdan şehri alt üst etmiş. Ortalık sakinleşip de toz duman yerine oturunca manzara ortaya çıkmış: Çocukların kumdan yaptığı şehir tamamen bozulmuş.
Çocukların bu duruma verdikleri tepki şu şekilde gözlemlenmiş:
Birinci çocuk, ağlayarak ve koşarak annesine rüzgârı şikayet etmeye koşmuş.
İkinci çocuk, asabi bir şekilde ve yüksek sesle rüzgara kötü sözler söyleyip, yıkılmış şehre bir tekme de kendisi atmış.
Üçüncü çocuk, kendi kendine rüzgâra karşı söylenerek ve diğer çocukları da suçlayarak oturmuş, şehri yeniden inşa etmeye başlamış.
Dördüncü çocuk, sessizce ve kimseyi suçlamadan, kollarını sıvamış ve arkadaşlarını şehri yeninden inşa etmek için onları beden diliyle davet etmiş.
Soru: Senaryodaki hangi çocuk böyle bir problemle karşılaştığında eleştirel düşünüp problemi çözme konusunda daha pozitif yaklaşmıştır?
Siz cevabı düşünedurun, dördüncü çocuğun bariz bir şekilde iyi bir problem çözücü olduğunu görüyor musunuz? Yıkılmış bir kumdan şehri, yeniden, olgun tavırlarla ve kimseyi suçlamadan yapmak için işe koyulmak üst düzey becerilere sahip olduğunu göstermiyor mu?
Birinci çocuğun ailesi, çocuğu uzaktan veya yakından kumanda eden bir aile olduğu anlaşılıyor. Çocuk büyüse de hala ana kuzusu. Bu çocuk büyüdüğünde, anne ve babasını yanında görmeyeceği yaşlarda yaşama dair sorunlarla karşılaşsa ne yapabilir?
İkinci çocuk asabi ve hırçın. Problemleri şiddet yoluyla çözmeye eğilimli. Muhtemelen kavgalı bir ailede büyümekte. Yapıcı değil, yıkıcı. Büyüdüğünde potansiyel bir suçlu olabilir.
Üçüncü çocuk da asabi ama problemi çözmek için kendi kendine asabi. Suçlayıcı olmakla birlikte çözüm arayışı da var. Gürültülü bir çözümcü, gürültülü bir yönetici.
Dördüncü çocuk ise ideal bir çözümcü. Eleştirel bakabilir ve takım kurabilir. Liderlik yapabilir.
Siz çocuklarınıza eleştirel düşünmeye dair hangi egzersizleri yaparak veya yaptırarak onları yakından değerlendirmeye çalışıyorsunuz?
ÇOCUKLARIN ELEŞTİREL DÜŞÜNMEYİ ÖĞRENMESİ GEREKİR
Çocuklarda eleştirel düşünme uygulamaları – Ailelerin tek amacı vardır; “iyi çocuk” yetiştirmek. “İyi” kelimesi sınırsız ve hatta tanımsız göreceli bir kavram. Ama gerçekten çocuğumuzun iyi olması için onlara düşünme becerilerini öğretmek, birlikte yaşamak ve “iyi” olmalarını sağlamamız gerekir.
Hızlı Okuma Derneği başkanı Melik Duyar’ın aşağıda verilen resimde ima ettiği gibi “Çocukları eğitmenize gerek yok, zaten size benzeyeceklerdir”. Bu sözde olduğu gibi, ebeveynler olarak çocuklarımıza düşünme biçimlerini teorik olarak öğretmek değil, yaparak-yaşayarak örnek olarak göstermekle yükümlü anne babalarız.
Günümüzün küresel ve hızla değişen dünyasında, çocukların yapmaları gerekenler listesini ezberlemekten çok, daha fazlasını yapabilmelerini sağlayacak uygulamalara gereksinimleri vardır. Bilgiyi anlama, analiz etme, karşılaştırma, karşıtlık yapma, çıkarımda bulunma ve üst düzey düşünme becerilerini üretebilecek eleştirel düşünürler olmaları gerekir.
ELEŞTİREL DÜŞÜNME NE ZAMAN VE NASIL GELİŞİR?
Araştırmalar, çocukların çok küçük yaşta eleştirel düşünmeye başladığını gösteriyor. Bu beceriler, çocukların yaşamlarında başta kendi aileleri olmak üzere, önemli yetişkinlerle olan doğal iletişimlerinde gelişir.
Küçük yaşlarda çocuklar kendilerini tanımak kadar çevreyi de tanımak isterler. İşte tam burada, çevrede çocukların fark ettikleri gözlemlenen durum veya olaylar üzerinden onları farklı düşünme becerilerine yönlendirebilirsiniz.
Bir defasında, oğlum küçüktü ve arabayla giderken trafik ışıklarının anlamını sordu. Ona söyledikten hemen sonra bir başka kırmızı ışıkta durduk. Aynı anda yanımızdaki araç gaza basıp kırmızı ışıkta geçince, küçük oğlum o arabanın neden durmadığını sordu. Ben de tam zamanıdır diyerek, bu durumu açıklayıp, karşılıklı soru ve cevaplarla onu olası durumlar hakkında hayal gücüyle düşündürmeye çalıştım.
ÇOCUĞUNUZUN ELEŞTİREL DÜŞÜNME BECERİLERİNİ GELİŞTİRMEK İÇİN BAZI UYGULAMALAR
Bir üst paragrafta anlattığım olaylar gibi, toplumda eleştirilecek/kritisize edilecek o kadar çok durum veya olay var ki, toplum bu açıdan tam bir laboratuvardır. Siz de çocuğunuzun eleştirel düşünme sürecine rehberlik ederek, onun problem çözme becerileri üzerinde olumlu bir etkiye sahip olabilirsiniz.
Çocuklarda eleştirel düşünme uygulamalarına ilişkin bazı ipuçlarına bakalım:
1-) BİRLİKTE OYUNLAR OYNAYIN
Hayata dair bilgiler kitaplardan değil, yaşantıdan öğrenildiğinde daha kalıcı olmaktadır. Oyun sırasında çocukların sebep-sonuç keşfetmesine destek olun. Lego oyunlarında olsun, diğer oyunlarda olsun, çocuğa “… bir de şu şekilde bakmayı dene….” “İyi gidiyorsun, ama tek bir çözüme odaklanma, farklı düşün…” gibi cümlelerle onu farklı bakış açıları geliştirmeye yönlendirmek kalıcı bir eğitim olabilir. Bu tür uygulamalı deneyimler daha sonraları çocuğun soyut eleştirel düşünme becerisi kazanmasında bir temel sağlar. Oyunun çocuğun hayatında neden önemli olduğunu inceleyen “Beyin Neden Oyun Oynamak İster?” başlıklı makaleyi de ayrıca okuyabilirsiniz.
2-) DÜŞÜNDÜRÜCÜ SORULAR SORUN VE BEKLEYİN!
Çocuklar yavaş düşünürler. Sakın onun düşünme sürecinde araya girmeyin. bekleyin. Sabırlı olun ve hatta içinizden on veya yirmiye kadar sayın.
Daha büyük çocuklar için, eleştirel düşünme soruları sorun. Bu tür bulmaca veya eğlenceli oyunların olduğu yayınlar alın. Siz sabırla davranırsanız onlar da sabretmeyi öğrenirler. Sonuca değil, problem çözümü sürecine odaklanmaları konusunda ikaz edin.
3-) SOKRAT GİBİ YAPIN!
Çocuğunuzun gündeme getirdiği sorulara otomatik olarak hemen cevap vermek yerine, karşı sorular sorarak eleştirel düşünmesine yardım edin. “Bu konuda sen ne düşünüyorsun?” “Hangi fikirlerin var?” “Burada ne olabileceğini tahmin ediyorsun?“
Bazen de onların verdiği yanıtlara saygı gösterin. “Yanlış!” deyip de kestirip atmayın. Bunun yerine şöyle yaklaşın:
“Bu ilginç. Neden böyle düşündüğünü söyle.“
“Bunun hakkındaki düşüncelerini duymak istiyorum“
gibi ifadeler kullanın.
“Bu sorunu nasıl çözersin?”
“Bu sorunu çözmek için daha fazla bilgiyi nerede bulabilirsin?”
gibi seçenek üretmeye yönelik sorular sorabilirsiniz.
4-) HİPOTEZ GELİŞTİRMELERİNE YARDIMCI OLUN
Çocukların eleştirel düşünme becerilerinin geliştirilmesine yardımcı olmak için çocuğunuza “Bunu yaparsak ne ile karşılaşabilirsin?” ya da “Bundan sonra ne olacağını düşünüyorsun? Haydi tahmin edelim.” gibi hipotez geliştirmelerine, öngörüde bulunmalarına destek sağlayabilirsiniz.
5-) YENİ VE FARKLI ŞEKİLLERDE DÜŞÜNMEYİ TEŞVİK EDİN
Çocuklarda eleştirel düşünme becerisini geliştirmek için son bir adım ise, çocukların farklı düşünmelerini sağlayarak, onların yaratıcı problem çözme becerilerini geliştirmelerine yardımcı olmaktır. “Başka hangi fikirleri deneyebiliriz?” gibi sorular sorun. Ya da “Mümkün olan bütün çözümleri düşünelim mi?” diyerek çocuğunuzu seçenekler üretmeye teşvik edin.
Çocuklar nasıl düşünmeleri gerektiğini çevrelerini gözlemleyerek öğrenirler. Çocuğunuzun problemleri yönlendirmesine zaman ayırmak, çocuğunuzun eleştirel düşünme becerilerini uzun vadede geliştirmenin ayrılmaz bir parçasıdır.
Kaynaklar:
https://www.brighthorizons.com
https://medium.com
