Çocuklar Nasıl Okumalı - Paragrafları Anlamak İçin 6 Temel Beceri

Çocuklar Nasıl Okumalı – LGS veya YKS sınavlarında, Türkçe dersinde öğrencilerin en zorlandığı soruların başını “okuduğunu anlama” (daha doğrusu ‘anlamama’) çekmektedir. Okkalı bir paragrafın (metin) ardından metne dayalı olarak cevaplanması istenilen ve farklı bilgileri ölçen 3 veya 5 soru sorulur. Metni anlamadıysanız bu soruların tamamını yanlış yapma riskiniz yüksektir.

Büyüklerin bile zorlandığı “okuduğunu anlama”, çocuklar için daha da zordur. Çocuklar okuduklarını tam olarak anlamak için “kod çözme” gibi bir dizi temel beceriyi öğrenmeli hatta bu konuyla uğraşarak uzmanlaşmalıdır.

Zor gözüküyor değil mi?

Ama durun, bu durumdaki çocukların, kod çözme gibi becerileri evde ve okulda geliştirmelerine yardımcı olmanın bazı yolları vardır.

Problem, okuduğunu anlamada değil midir?

Çocuklar Nasıl Okumalı – Bazı insanlar okuma ve okuduğunu çözümlemede ustalaşmanın basit bir iş olduğunu düşünüyor. Vazgeçmemek için iyi bir duygu; ama laf aramızda öyle kolay da değil.

Gerçekte, okuma yapmak, birçok farklı beceriden yararlanan karmaşık bir süreçtir. Eğer doğru yöntemle birlikte öğrenilirse bu beceriler çocuğu okumanın nihai hedefi olan okuduğunu anlamaya götürecektir.

Okuduğunu anlama birçok nedenden dolayı zor olabilir. Sebep ne olursa olsun, ilgili becerileri ve çocuğunuzun hangileriyle mücadele ettiğini bilmek, doğru desteği almanıza yardımcı olabilir.

İşte ihtiyaç duyulan altı temel beceri! Okuduğunu anlama ve çocukların bu beceriyi geliştirmelerine nelerin yardımcı olabileceğine dair ipuçları…

1-) Kod çözme

Çocuklar Nasıl Okumalı – Kod çözme, okuma sürecinde hayati bir adımdır. Çocuklar bu beceriyi daha önce duydukları ancak yazılı olarak görmedikleri kelimeleri seslendirmek için kullanırlar. Bunu yapabilmek, diğer okuma becerilerinin temelidir.

Kod çözme, fonemik farkındalık adı verilen erken kazanılan bir dil becerisine dayanır. Fonemik farkındalık, konuşmadaki kelimeler, sesler ve heceler arasındaki farkı duyma ve söyleme becerisini ifade eder. Ya da başka bir deyişle Fonemik farkındalık, çocukların sözcüklerdeki bireysel sesleri (fonemler olarak bilinir.) duymasını sağlar. Ayrıca seslerle sözcük ve hece düzeyinde “oynamalarına” olanak tanır.

Fonemik farkındalık 4 unsurdan oluşur:

Kafiye: Çocuklar, duyduklarında kafiyeleri tanıyabilir ve kendi başlarına kafiyeli dizeler üretebilirler. Şiirler ve şarkılar kafiye öğretmek için mükemmel araçlardır.

Hece farkındalığı: Çocuklar, kendi adlarını söylemeye başladıklarında hece kavramını anlamaya başlarlar. Bir kelimenin kaç hece olduğunu bilebilir, sizin söylediğiniz bir kelimeyi hecelere ayırabilir veya istediğiniz heceye sahip sözcükler üretebilirler.

Harmanlama: Bu önemli bir kavramdır, çünkü dilimizdeki birçok kelimenin birbiriyle karıştırılan temsili sesleri vardır. En basit seviyede, /k/, /e/, /d/, i/ sesleri ayrı ayrı söyler veya okuruz. Çocuklar sonrasında onları önce yavaşça ve sonra daha sonra hızlı bir şekilde sırasıyla tekrar ederler ve -mesela- “Kedi” derler.

Ayırma: Bir çocuk bir kelimeyi yazarken, yavaşça söylenmesi hecelemesine yardımcı olabilir. İlk önce yetişkin yardımına ihtiyacı olabilir. Yapabileceğiniz en iyi şey, sesle harf ilişkisini anlamasına yardım etmektir: an-ne, ba-ba gibi. Tabii ki, duyulmamış harfler ve sesler yazılmayabilir ama başlangıçta yazılan ifadelerle fonetik temsilleri olduğu gibi kabul ediyoruz.

Kod çözme aynı zamanda tek tek sesleri harflere bağlamaya da dayanır. Örneğin, güneş kelimesini okumak için çocuklar g harfinin /g/ sesini çıkardığını bilmelidir. Bir harf (veya harf grubu) ile tipik olarak çıkardıkları sesler arasındaki bağlantıyı kavramak, sözcükleri “seslendirmeye” yönelik önemli bir adımdır.

Nasıl yardımcı olabilirsiniz?

Çoğu çocuk, biz farkında olmasak da, kitaplara, şarkılara ve tekerlemelere maruz kalarak geniş fonolojik farkındalık becerisini doğal olarak kazanır.

Ama bazı çocuklar yapamaz. Aslında, okuma güçlüğünün ilk belirtilerinden biri, kafiye yapma, heceleri sayma veya bir kelimedeki ilk sesi ayırt etmede yaşanan sorunlardır.

Çocuklara bu becerilerde yardımcı olmanın en iyi yolu, özel uygulamadır. Çocuklara sesleri nasıl tanımlayacakları ve bunlarla nasıl çalışacakları öğretilmelidir. Ayrıca çocuğunuza kelime oyunları ve kitap okuma gibi aktivitelerle evde fonolojik farkındalık oluşturabilirsiniz.

2-) Akıcılık

Çocuklar Nasıl Okumalı – Akıcı bir şekilde okumak için çocukların, seslerini çıkaramadıkları kelimeler de dahil olmak üzere kelimeleri anında tanımaları gerekir.

Akıcılık, metni okuma ve anlama hızını artırır. Çocukların düzensiz sözcüklerle karşılaşmaları da önemlidir ve bu sözcüklerin sesi duyulmaz.

Her kelimenin seslendirilmesi veya kodunun çözülmesi çok çaba gerektirebilir. Sözcük tanıma, tüm sözcükleri ses çıkarmadan anında, görerek tanıma yeteneğidir.

Çocuklar hızlı ve çok fazla hata yapmadan okuyabildiklerinde “akıcı” okuyuculardır.

Akıcı okuyucular, iyi bir hızda sorunsuz bir şekilde okurlar. Anlamaya yardımcı olmak için kelimeleri birlikte gruplandırırlar ve sesli okurken seslerinde uygun tonunu kullanırlar. Akıcı okuma, okuduğunu anlama için gereklidir.

Nasıl yardımcı olabilirsiniz?

“Kelimeyi tanıma”, okumakta zorlanan okuyucular için büyük bir engel olabilir. Okumayı yeni öğrenen ortalama bir öğrenci, bir kelimeyi otomatik olarak tanıma seviyesine gelmek için o kelimeyi 4 ile 14 kez görmelidir. Örneğin disleksi olan çocukların bunu 40 defaya kadar görmesi gerekebilir.

Birçok çocuk akıcı okuyabilmek için mücadele eder. Diğer okuma becerilerinde olduğu gibi, çocukların kelime tanımayı geliştirmek için çok sayıda özel talimata ve uygulamaya ihtiyacı vardır.

Akıcılık oluşturmaya yardımcı olmanın ana yolu kitap okuma alıştırması yapmaktır.

Çocuklar için doğru zorluk seviyesindeki kitapları seçmek önemlidir.

3-) Kelime Bilgisi

Çocuklar Nasıl Okumalı – Okuduğunuzu anlamak için metindeki kelimelerin çoğunu anlamanız gerekir. Güçlü bir kelime dağarcığına sahip olmak, okuduğunu anlamanın önemli bir bileşenidir. Öğrenciler eğitim-öğretim yoluyla kelime öğrenebilirler. Bunun yanında genellikle kelimelerin anlamlarını günlük hayatlarında kullanarak öğrenirler.

Nasıl yardımcı olabilirsiniz?

Çocuklar ne kadar çok kelime okursa, kelime dağarcıkları o kadar zenginleşir. Çeşitli konularda sık sık sohbet ederek çocuğunuzun kelime dağarcığını geliştirmeye yardımcı olabilirsiniz.

Yeni kelimeler ve fikirler eklemeye çalışın. Fıkralar anlatmak ve kelime oyunları oynamak bu beceriyi geliştirmenin eğlenceli bir yoludur.

Her gün birlikte okumak da kelime dağarcığını geliştirmeye yardımcı olur.

Yüksek sesle okurken, yeni kelimelerde durun ve onları tanımlayın. Ama aynı zamanda çocuğunuzu tek başına okumaya teşvik edin. Çocuğunuz yeni bir kelimenin tanımını duymadan bile, onu anlamaya yardımcı olması için bağlamı kullanabilir.

Öğretmenler de yardımcı olabilir. Öğretmek için ilginç kelimeleri dikkatlice seçebilir ve ardından uzmanlaşmış ve doğrudan talimat verebilir. Öğrencileri konuşmaya dahil edebilirler. Sınıfta kelime oyunları oynayarak kelime öğrenmeyi eğlenceli hale getirebilirler.

Daha fazla fikir için, bir uzmandan destek alın.

4-) Cümle oluşturma ve bağdaşıklık

Çocuklar Nasıl Okumalı – Cümlelerin öğelerine uygun bir şekilde öğrenilmesi durumunda çocuk yazma becerisini edinebilir. Bu nedenle, bağlaşıklık adı verilen cümlelerin içindeki ve arasındaki fikirleri birbirine bağlayabilir. Ancak bu beceriler okuduğunu anlama için de önemlidir.

Bağlaşıklık; bir cümledeki dilbilgisel unsurların tam, doğru ve birbirleri ile uyumlu şekilde kullanılması; bu unsurlara örnek olarak cümlenin öğeleri, ekler, yardımcı fiiller, ek-fiiller vs. verilebilir.

Bağlaşıklık bir dil bağıntısıdır.

Fikirlerin cümle düzeyinde nasıl birleştiğini bilmek, çocukların pasajlardan ve tüm metinlerden anlam çıkarmasına yardımcı olur. Aynı zamanda bir paragrafta fikirleri diğer fikirlere bağlama yeteneği olarak adlandırılan bağlaşıklık ve tutarlılık dediğimiz yapıyı daha kolay anlamayı sağlar

Nasıl yardımcı olabilirsiniz?

Okul çocuklara cümle kurmanın temellerini öğretmelidir. Örneğin, öğretmenler hem yazma hem de okuma yoluyla iki veya daha fazla düşünceyi birbirine bağlamak için öğrencileriyle bolca alıştırmalar yapabilir.

5-) Akıl yürütme ve arka plan bilgisi

Çocuklar Nasıl Okumalı – Çoğu okuyucu okuduklarını bildikleriyle ilişkilendirir. Bu doğaldır ve olması da gereken bir davranıştır. Bu nedenle, çocuklar da bir okuma metnini okurken, metnin konusuyla ilişkili olarak, dünya hakkında bir geçmişe veya ön bilgiye sahip olması anlamlı olacaktır.

Ayrıca “satır aralarını okuyabilmeleri” ve kelimenin tam anlamıyla hecelenmese bile anlamı çıkarabilmeleri gerekir.

Bir örnek: Bir çocuk 1940’ları anlatan fakir bir aile hakkında bir hikaye okuyorsa, II. Dünya savaşı hakkında bilgi sahibiyse, okuduğunda sebep-sonuç açısından hikayede neler olduğuna dair fikir çıkarabilir. Çocuk bu arka plan bilgisini çıkarımlar yapmak ve sonuçlar çıkarmak için kullanabilir.

Nasıl yardımcı olabilirsiniz?

Çocuğunuz okumaktan başka, konuşmaları dinleyerek, filmler izleyerek, TV şovları ve sanat aktivitelerini takip ederek de bilgi edinebilir. Yaşam deneyimi ve uygulamalı etkinliklerle daha hızlı d öğrenebilir.

Çocuğunuzu mümkün olduğunca okumaya teşvik edin. Birlikte olduğunuzda yaşadığınız deneyimlerden öğrendikleriniz hakkında konuşun. Çocuğunuzun yeni bilgi ve mevcut bilgi arasında bağlantı kurmasına yardımcı olun. Düşünmeyi ve açıklamayı gerektiren açık uçlu sorular sorun.

6-) Çalışma belleği; dikkat ve odaklanma

Çocuklar Nasıl Okumalı – Bu iki beceri, yürütme işlevi olarak bilinen bir grup yeteneğin parçasıdır.

Çocuklar dikkat odaklı okurlarsa metinden daha fazla faydalanırlar. Çalışan bellek, öğrenilen bilgiyi tutmaya ve okuduklarından anlam çıkarmaya, bunun üzerine yeni bilgi inşa etmeye fırsat tanıyacaktır.

Çocuk okurken kendi okumasında bir şeyi anlamadığında bu durumu fark etmesi gerekir. Sonra okumasını durdurup geriye dönmesi ve olabilecek kafa karışıklığını gidermek için tekrar tekrar okuması gerekir.

Nasıl yardımcı olabilirsiniz?

Çocuğunuzun işleyen hafızasını geliştirmenize yardımcı olmanın birçok yolu vardır. Çocuklar farkına bile varmadan işleyen hafıza oluşturabilecek bir dizi oyun ve günlük aktiviteyle meşgul olmalıdır.

Çocuğunuzun dikkatini artırmaya yardımcı olmak için ilginç veya motive edici farklı okuma materyalleri; mesela çizgi romanlar gibi bulun.

Okuduğunu anlamanın daha fazlası

Çocuklar bu becerilerden biri veya birkaçıyla mücadele ettiklerinde okuduklarını tam olarak anlamakta zorlanabilirler. Çocuğunuzun okuduğunu anlamakta güçlük çekip çekmediğini onunla konuşarak test edin.

Çocuklarda okuma ile ilgili sorunlara neyin yol açabileceğini öğrenin.

Bu arada, okuma güçlüğü çekmenin bir çocuğun zeki olmadığı anlamına gelmediğini unutmayın. Ancak bazı çocukların ilerleme kaydetmek için ekstra desteğe ve cesaretlendirmeye ihtiyacı olabilir.