Açıklayıcı Örneklerle Kristalize Zeka ve Akışkan Zeka Nedir – Zeka denilince IQ, zeka, çoklu zeka, yaratıcı zeka, duygusal zeka gibi birçok farklı tanımla karşılaşırsınız. Bu tanımların her biri zeka kavramını daraltır. Her biri zekanın bir bölümünü tanımlamayı amaçlamaktadır. Kristalize ve akışkan zeka teorisi ise temelde iki farklı zeka türü olduğunu öne sürer ve zeka kavramını genişletir.
Dikkat!
Makaleyi okumak yerine aşağıdaki kısa videoyu izleyebilirsiniz.
Öncelikle kristalize zekâyı ve akışkan zekâyı örnek sorularla açıklamaya çalışacağım.
İşte sorular:
– Japonya’nın başkenti neresidir?
– Beş kere beş kaç eder?
– “AA2Z1TTT3BB?” dizisinin sonundaki terim ne olmalıdır?
Bir de 2021 TYT’de sorulan matematik sorusuna benzer bir soru soralım.
– Haftanın 6 günü çalışan bir fabrikada esnek çalışma sistemine geçilmiştir. Fabrika sahibi, çalışanların bir kısmından iki günde bir, diğerlerinden ise üç günde bir fabrikaya gelmelerini istemiştir. Bu sisteme geçildikten sonra ilk dört günde fabrikaya gelen çalışan sayıları sırasıyla 23, 21, 27 ve 25 olmuştur. Bu çalışma sistemiyle haftanın altıncı günü fabrikaya kaç çalışan gelmiştir?
Şimdi bu soruların cevaplarına bir bakalım:
“Japonya’nın başkenti neresidir?” Bu soru bir bilgi sorusudur. Bu bilgi beyninizde ya vardır, ya da yoktur. Bu, coğrafya dersinde öğretilmiş bir bilgi olabilir. Japonya’ya turist olarak gitmiş olabilirsiniz. Veya ülkelerin baş kentlerini kişisel olarak öğrenmeye ve araştırmaya meraklısınızdır.
Cevabi bilgiye sahipseniz, “Tokyo” diye cevap verirsiniz. Ama, hiç bilmiyorsanız, cevabı bir mantık veya strateji kullanarak üretemezsiniz.
Beş kere beş nedir? Gelelim bu soruya. Bu sorunun cevabı, öğrendiyseniz bilgi olarak beyninizde durur. Oradan alır ve “25” olarak cevaplarsınız.
Ancak diğer iki soru biraz farklı. Bu soruların cevabı daha önceki iki soru gibi beyninizde hazır değildir. Beyninizdeki “Tokyo” veya “25” gibi hazır bir cevabı alıp söyleyemezsiniz. Daha önceden bu sorularla karşılaşmamışsanız, bir mantık yürütüp, bir veya birkaç strateji kullanma sonucu cevabı bulabilirsiniz. Ayrıca bu soruları çözmek için bir ön bilgiye de ihtiyacınız yoktur.
“AA2Z1TTT3BB?”-dizisinin sonundaki terimi bulmak kısmen kolay. Tekrarlayan terimler var mı? Terimlerin yanındaki sayıların anlamı tekrarlayan terimlerin elemanları ile ilişkili mi? diye akıl yürütüp kendinize sorular sorarsınız. Bir mantık kullanarak sondaki terimin “iki” olduğunu bulabilirsiniz. Burada yapılan, biraz basit olsa da, bir problem çözme yöntemidir.
2021 TYT’de sorulan matematik sorusuna benzeyen sorduğumuz soru biraz daha zor bir problem.
Problemi çözmek için değişkenler atamanız gerekebilir. Kendini tekrarlayan benzer kalıplar var mı, diye akıl yürütmeniz gerekebilir. Çözüm için bir strateji geliştirmeye ihtiyacınız olabilir. Yani ortada çözülmesi gereken bir problem var.
Bu problemin çözümünü ve cevabını burada vermeyeceğim. Ama merak etmeyin, bu problemin akışkan zeka ile nasıl çözüleceğini ayrı bir kısa videoda anlatacağım.
Bu örnek sorulardan ilk ikisi bilgi veya tecrübeyle, yani kristalize zekâyla cevaplanabilir. Diğer iki soru ise bir problem çözme süreciyle, yani akışkan zekâ ile çözülebilmektedir.
2010 – 2017 yılları arasında üniversite giriş sınavlarında daha çok kristalize zekâ soruları ağırlıklı olarak soruluyordu. Ancak sistem değişti ve 2018 yılından itibaren akışkan zekâ soruları ağırlıklı olarak soruluyor. Bu hususu da burada hatırlatmış olalım.
Şimdi bu örneklerden hareketle zekânın tarifine geçebiliriz.
—– Sponsor Bağlantı —–
ÇOCUKLARIN HAFIZA VE ZEKALARINI GELİŞTİRMEK İÇİN
3-7 YAŞ İÇİN – ÇOCUK ZEKA VE HAFIZA SETİ
—– Yazının Devamı —–
Kristalize Zeka ve Akışkan Zeka Nedir?
Temel olarak iki tip zekâ vardır. Bunlardan biri “Kristalize zekâ” diğeri ise “Akışkan Zekâ”dır.
Kristalize zeka, geçmişte öğrenme, eğitim veya deneyim yoluyla elde edilen birikmiş bilgi, tecrübe ve becerileri kapsamaktadır. Bazı problemleri bu bilgi, deneyim ve becerilerin birikimlerini kullanarak çözersiniz. Bu zekâya kristalize zekâ denmesinin nedeni, bu zekânın esnek olmaması, bir kristal parçası gibi paketlenmiş, hazır mevcut bilgi ve becerileri kullanmasıdır.
Kristalize zekayı kullandığınızda, önceden var olan bilgilerinizden, kültürel geçmişinizden ve tecrübelerinizden faydalanırsınız. Bu birikim, verilerden, gerçeklerden, becerilerden, okulda veya geçmiş deneyimlerden öğrendiğiniz tip bilgilerden oluşur.
Elde edilmiş olan bisiklete binme ve araba kullanma kristalize zekâ becerilerinizdir. Yine, ilkokulda öğrendiğiniz okuma ve yazma becerileri kristalize zekâ becerilerinizdir. Okuduğunu anlama veya dilbilgisi gibi konularda kısmen önceden edinilmiş bu bilgilerinizi, yani kristalize zekanızı kullanırsınız.
—– Sponsor Bağlantı —–
5-12 YAŞ ARASI ÇOCUKLARIN KONSANTRASYONLARI İÇİN
ANZAN MEGA ARİTMETİK BEYİN EGZERSİZLERİ EĞİTİMİ
—– Yazının Devamı —–
Akışkan zeka ise, daha önce hiç karşılaşılmamış, benzersiz ve yeni durumlarda, önceden var olan bilgilere başvurmadan, problem çözme becerilerinizdir. Soruları ve sorunları akıl yürütme, analiz, sentez, soyut düşünme, hayal gücü ve mantık kullanma becerileriyle çözme yeteneğinizdir. Bir başka ifadeyle, akışkan zeka beynin yepyeni şeyler üretme ve problem çözme becerisidir. Akışkan zekayı kullanmak, önceden var olan herhangi bir bilgi veya tecrübeye dayanmamaktadır.
Bu zekaya akışkan denilmesinin nedeni; Bu zekanın içinde bulunduğu kabın şeklini alan bir sıvı gibi hemen her soruna yönlendirilebilen bir “akışkan” özelliği vardır. Bu zeka probleme göre neredeyse şeklini değiştirir ve problemin çözümüne uyum sağlar.
Matematik problemleri, yaratıcı çözümler ve bulmacalar gibi yeni, genellikle sözel olmayan görevlerle karşılaştığımızda akışkan zeka kullanılmaktadır. Akışkan zeka yaratıcı süreçte çok önemli bir rol oynamaktadır. Kopyalamaktan ziyade yepyeni şeyler üretme sürecidir.
Raymond Bernard Cattell & John Horn
Kristalize zekâ ve akışkan zekâ teorisinin babası psikolog Raymond Bernard Cattell’dir. Teori, Cattell’in öğrencisi “Prof. John Leonard Horn” tarafından daha da geliştirilmiştir.
Teori genelleştirilmiş “g faktörü” olarak bilinen temel zeka tanımına yeni bir bakış açısı getirmiş ve tanımı anlamlı bir şekilde genişletmiştir.
Cattell, zekanın “g faktörü” denen tek bir faktöre değil, iki bağımsız zeka faktörüne sahip olduğunu iddia etmiştir. Bunlar “Akışkan Zeka (Fluid Intelligence = Gf)” ve “Kristalize Zeka (Crystallized Intelligence = Gc)” faktörleridir.
Kristalize Zeka ve Akışkan Zeka Gelişim Süreci.
Akışkan ve kristalize zekanın yaşam boyu gelişimine ve değişimine göz attığımızda şunları görüyoruz.
Akışkan zekanın kökleri beynin nörolojik işleyişiyle ilgilidir. Bu yetenekler yaş ilerledikçe, bazen 20li yaşların sonundan itibaren azalmaya başlamaktadır.
Bilgi birikimi göz önüne alındığında, kristalize zeka kişinin yaşamı boyunca korunmakta ve giderek artmaktadır.
Bilge olma seviyesini, kristalize zeka en üst seviyedeyken, akışkan zekayla etkin bir şekilde kullanılmasının bir göstergesidir diyebiliriz.
Akışkan ve Kristalize Zeka Çoğu Kez Birlikte Çalışır.
Akışkan ve kristalize zeka, iki farklı zeka grubunu temsil etse de, işbirliği içinde el ele çalışabilirler ve sıklıkla da böyle birlikte çalışırlar. Örneğin, yeni bir beste yaparken, notaları ve vuruşları anlamak ve uygulamak için mevcut bilginizi, yani kristalize zekanızı kullanırsınız. Öte yandan, notaları farklı kombinasyonlarda zevkinize veya duygusal ihtiyaçlarınıza göre değiştirerek yepyeni bir şey yaratmak için akıcı zekayı kullanırsınız.
Benzer şekilde, bir matematik veya fizik sınavında bir problemin çözümünde kullandığınız formüller ve temel matematik bilgisi kristalize zekanın elemanlarıdır. Matematikte artı, eksi ve karekök işaretlerinin anlamını biliyor ve anlıyor olmanız kristalize zekanızın sonucudur. Karmaşık bir sorunu çözmek ve yeni şeyler üretmek için bir strateji geliştirme yeteneği ise akışkan zekanın ürünüdür.
Örneğin, bir paragrafı veya metni yorumlamak, yazılanlar hakkında akıl yürütmek ve onu anlamlandırmak için akışkan zekayı kullanırsınız. Ancak paragrafı ve soruları okurken ilkokulda öğrendiğiniz mevcut okuryazarlık becerilerinizi yani kristalize zekanızı da kullanırsınız.
Akışkan zeka genellikle yeni şeyler öğrenirken ve problem çözerken kullanılır. Yeni bir konu ile karşılaştığınızda, malzemeyi mantık ve analiz yoluyla anlamak için akıcı zekanızı kullanırsınız. Malzemeyi anladıkça ve öğrendikçe, edindiğiniz yeni bilgi kristalize zeka hâline gelir. Öğrendiğiniz yeni bilgiler, yeni kristalize zekanız olarak uzun süreli belleğinizde saklanır.
