Çoklu Zekâ Nedir – Zekâlardan Zekâ Beğen!

Çoklu Zeka Nedir – “Zekâ” kelimesi kullanıldığında akla hemen IQ testi kavramı gelebilir. Çünkü 1983’e kadar tek bir zekâ olduğu varsayılıyor ve bu da Alfred Binet ve Theodore Simon tarafından hazırlanmış olan “Stanford Binet Zekâ  Testi” ile ölçülüyordu. Bu test, üstün yetenekli çocukların veya zihinsel engel taşıyan çocukların saptanması için kullanılan bir zekâ testiydi.

1983’te Harvard psikoloğu Howard Gardner “Zihin Çerçeveleri: Çoklu Zekâ Kuramı” adlı kitabında, bütün insanların farklı türden “zekâlara” sahip olduğunu ileri sürdüğünde, klasik zekâ konusundaki ezberleri bozdu. Gardner, 8 zekâ türü olduğunu öne sürdü ve  bir de “varoluşsal zekâ” olarak bilinen dokuzuncusunu da bir ek olarak çoklu zekaya ilave edilmesini önerdi. “Çoklu zeka nedir?” sorusuna cevap olarak daha basit ve toplu bir açıklama aşağıda “Zeka Nedir?” başlıklı bölümden sonra tekrar verilmiştir.

Zeka Nedir? Çoklu Zeka Nedir?

Zekâ, genellikle entelektüel potansiyelimiz olarak tanımlanır; onunla birlikte doğduğumuz bir şey, ölçülebilen ve değiştirilmesi zor bir kapasite şeklinde ifade edilmektedir. Sözlükler “zeka“yı, insanın düşünme, akıl yürütme, nesnel gerçekleri algılama, kavrama, yargılama, sonuç çıkarma ve problem çözme yeteneklerinin tümü şeklinde tanımlamaktadır.

Biz bu yazımızda “Çoklu Zekâ Nedir?” konusu üzerinde duracağımız için ayrıca, zekâ  tanımı, zekâ – beyin ilişkisi gibi konuları, zekâ  üzerine derli toplu yazılmış en iyi yazılardan biri olan Melik Duyar tarafından kaleme alınmış olan “Zekâ  Nedir? Zekâ Beynin Neresindedir?” başlıklı makaleyi okumanızı öneriyorum. Zeka konusunda komple bir bilgiyi görmek istiyorsanız, aşağıda linki verilen makalenin sonunda yer alan ZEKA temalı Beyin Haritasında topluca görebilirsiniz.

ZEKA NEDİR? ZEKA BEYNİN NERESİNDE?

Ayrıca “zeka motivasyon ve başarı ilişkisi” üzerine yapılmış eğitim deneylerinden söz eden bir başka bilimsel makaleye de aşağıdaki linkten ulaşabilirsiniz:

ZEKA (IQ), MOTİVASYON VE BAŞARI İLİŞKİSİ

ÇOKLU ZEKÂ NEDİR?

Çoklu Zeka Nedir: Çoklu zeka kuramı 1983 yılında Harvard Üniversitesi’nde eğitim profesörü Dr. Howard Gardner tarafından geliştirilmiştir. Gardner’ın ortaya attığı çoklu zeka kuramına göre insanlar sadece entelektüel bir kapasiteye sahip değildir ve I.Q.’ya dayanan geleneksel zeka tanımı kısıtlıdır. İnsanların zekâ bağlamında sahip oldukları başka tüm yetenekleri de yakalaması ve geliştirmesi gerekmektedir. Çoklu zeka kuramına göre sekiz farklı zeka vardır. Bu zeka türleri şunlardır; mantıksal matematiksel zeka, görsel-uzamsal zeka, sözel-dilsel zeka, müziksel (ritmik) zeka, bedensel (kinestetik) zeka, içsel zeka, doğasal zeka ve sosyal (kişiler arası) zekâ.

Bir kişi, söz gelimi, müzikal zekâya sahip olsa ve hatta bu alanda özellikle güçlü olsa bile, büyük olasılıkla başka zeka türlerine de sahip olabilir. Örneğin, bir birey sözel, müzikal ve doğal zekâ gibi birden fazla, farklı ve güçlü zekâ türlerine sahip olabilir.

GELELİM ZEKÂ TÜRLERİNE…

Gardner’in ileri sürdüğü 8 zekâ türü, bu türlerin güçlü yönleri, karakteristikleri, bu zekâ  türlerinden biri veya birkaçına sahip olanların potansiyel kariyerlerini hangi alanlarda sürdürmeleri gerektiği konusunda ipuçları vermektedir.

İŞTE 8 ZEKÂ TÜRÜ!

1-)  GÖRSEL-UZAMSAL ZEKÂ

Güçlü Yönler: Görsel ve uzamsal yargılamalar

Görsel-uzamsal zekâ konusunda güçlü olan insanlar, şeyleri hem çıplak gözle görselleştirmede, hem de hayali gözle canlandırmada iyidirler. Bu kişilerin genellikle yol tarifleri, haritalar, çizelgeler, videolar ve resimlerle araları iyidir.

Görsel-uzamsal zekâ nın özellikleri şunlardır:

• Okuma ve yazmayı severler.
• Puzzle türü bulmacalarda iyidirler.
• Resim, grafik ve çizelgeleri yorumlamada iyidirler.
• Çizim, resim ve görsel sanatlardan hoşlanırlar.
• Kalıpları kolayca tanırlar.

Görsel-uzamsal zekâ  konusunda güçlüyseniz, sizin için kariyer seçenekleri şunlar olabilir:

• Mimar
• Sanatçı
• Mühendis

2-) DİLSEL-SÖZEL ZEKÂ

Güçlü Yönler: Kelimeleri, dil ve yazıyı güçlü bir şekilde kullanma

Dilbilimsel-sözel zekâ da güçlü olan insanlar, hem yazarken hem de konuşurken kelimeleri iyi kullanabilirler. Bu kişiler tipik olarak hikâye yazmakta, bilgileri ezberlemekte ve okumakta çok iyidirler.

Dil-sözel zekânın özellikleri şunlardır:

• Yazılı ve sözlü bilgileri hatırlamakta iyidirler.
• Okuma ve yazmayı severler.
• Tartışma ve ikna edici konuşmalarda başarılıdırlar.
• İşleri iyi açıklayabilirler.
• Genellikle hikâyeler anlatırken mizah kullanırlar.

Dilsel-sözel zekâ konusunda güçlüyseniz, sizin için iyi kariyer seçenekleri:

• Yazar / Gazeteci
• Avukat
• Öğretmen

3-) MANTIKSAL-MATEMATİKSEL ZEK 

Güçlü Yönler: Problemleri ve matematiksel işlemleri analiz etmek

Mantıksal-matematiksel zekâ konusunda güçlü olan insanlar, muhakeme, kalıpları tanıma ve problemleri mantıksal olarak analiz etme konusunda iyidirler. Bu kişilerin düşünme biçimleri sayılar, ilişkiler ve kalıplar üzerinden kavramsal olma eğilimindedir.

Mantıksal-matematiksel zekânın özellikleri şunlardır:

• Mükemmel problem çözme becerilerine sahiptirler.
• Soyut fikirler hakkında düşünmekten hoşlanırlar.
• Bilimsel deney yapmayı severler. Karmaşık hesaplamaları çözmede iyidirler.

Mantıksal-matematiksel zekâ  onusunda güçlüyseniz, sizin için iyi kariyer seçenekleri:

• Bilim insanı
• Matematikçi
• Bilgisayar programcısı
• Mühendis
• Muhasebeci

4-) BEDENSEL – KİNESTETİK ZEKÂ

Güçlü Yönler: Fiziksel hareket, motor becerileri kontrol

Bedensel kinestetik zekâsı yüksek olanlar vücut hareketlerinde, eylemlerde ve fiziksel kontrolde iyidirler. Bu alanda güçlü olan insanlar mükemmel el-göz koordinasyonu ve el becerisi marifetine sahip olma eğilimindedirler.

Bedensel kinestetik zekânın özellikleri şunlardır:

• Dans ve sporda iyidirler.
• Elleriyle bir şeyler yapmayı ve şekillendirmeyi severler.
• Mükemmel fiziksel koordinasyon gücüne sahiptirler.
• Duymak ya da görmek yerine yaparak hatırlama eğilimindedirler. 

Bedensel kinestetik zekâ konusunda güçlüyseniz, sizin için iyi kariyer seçenekleri:

• Dansçı
• İnşaatçı
• Heykeltraş
• Aktör

5-) MÜZİKAL ZEKÂ / MÜZİKSEL ZEKA

Güçlü Yönler: Ritim ve müzik

Müzikal zekâ’sı güçlü olan insanlar kalıpları, ritimleri ve sesleri düşünmede iyidirler. Müzik için güçlü bir uyumları vardır ve genellikle müzikal kompozisyon ve performansta başarılıdırlar.

Müzikal zekânın özellikleri şunlardır:

• Şarkı söylemeyi ve müzik aleti çalmayı severler.
• Müzik kalıplarını, notaları ve tonlarını kolayca tanırlar.
• Şarkıları ve melodileri hatırlamakta iyidirler.
• Zengin müzikal yapı, ritim ve nota anlayışına sahiptirler.

Müzikal zekâ  konusunda güçlüyseniz, sizin için iyi kariyer seçenekleri:

• Müzisyen
• Besteci
• Şarkıcı
• Müzik öğretmeni
• Orkestra Şefi

6-) KİŞİLER ARASI ZEKÂ (SOSYAL ZEKA)

Güçlü Yönler: Diğer insanları anlama ve ilişkilendirme

Kişilerarası zekâya güçlü sahip olanlar, diğer insanları anlamada, anlayıp etkileşime geçmede iyidirler. Bu kişiler, etraflarındakilerin duygularını, motivasyonlarını, isteklerini ve niyetlerini değerlendirme konusunda yeteneklidirler. Güçlü bir empatik yapıları vardır.

Kişilerarası zekânın özellikleri şunlardır:

• Sözlü iletişim kurmada iyidirler.
• Sözsüz iletişimde yeteneklidirler.
• Durumları farklı açılardan görürler.
• Diğerleriyle pozitif ilişkiler kurarlar.
• Takım çalışmasına yatkındırlar.
• Gruplardaki çatışmaları çözmede iyidirler.

Kişilerarası zekâ  konusunda güçlüyseniz, sizin için iyi kariyer seçenekleri:

• Psikolog
• Filozof
• Danışman
• Satış elemanı
• Politikacı

7-) İÇSEL ZEKÂ

Güçlü Yönler: İçselleştirme ve kendini yansıtma

İçsel zekâ konusunda güçlü olan bireyler, kendi duygusal durumlarını, duygularını ve motivasyonlarını anlamada iyidirler. Hayal kurmayı, başkalarıyla ilişkileri keşfetmeyi ve kişisel güçlerini değerlendirmeyi başarıyla uygularlar. Başkasına danışmak veya sormak yerine, kendi kendine düşünme ve analiz etme eğilimleri yüksektir.

İçsel zekânın özellikleri şunlardır:

• Güçlü ve zayıf yönlerini analiz etmede iyidirler.
• Teorileri ve fikirleri analiz etmeyi severler.
• Mükemmel kişisel farkındalıkları vardır.
• Açıkça kendi motivasyonlarının ve duygularının temellerini bilirler.

Eğer kişisel zekâ konusunda güçlüyseniz, sizin için iyi kariyer seçenekleri:

• Filozof / Düşünür
• Yazar
• Kuramcı
• Bilim insanı

8- ) DOĞA ZEKÂSI

Güçlü Yönler: Doğaya yönelme, kalıpları ve ilişkileri bulma

Bu zekâ  türü, Gardner’ın teorisine en son kattığı ve diğer yedi zekâdan daha fazla dirençle karşılanan zekâ  türüdür. Gardner’a göre, bu tür zekâ ya sahip olan bireyler doğaya daha yakın ve çoğunlukla beslenmeyi, çevreyi keşfetmeyi ve diğer türler hakkında bilgi edinmeyi merak ediyorlar. Bu bireylerin çevrelerinde yapılan ince değişikliklerin bile farkında oldukları söylenir.

Doğal zekânın özellikleri şunlardır:

• Botanik, biyoloji ve zooloji gibi konularla ilgilenmeyi severler.
• Bilgileri kolayca kategorilere ayırma ve kataloglamada iyidirler.
• Kamp yapmanın, bahçecilik, yürüyüş yapmanın ve dış mekanı keşfetmenin tadını çıkarmayı severler.
• Doğa ile bağlantısı olmayan konuları öğrenmekten hoşlanmazlar.

Eğer doğal zekâ konusunda güçlüyseniz, sizin için iyi kariyer seçenekleri:

• Fen Bilimci
• Kimyager
• Biyolog
• Tabiat
• Bahçıvan
• Çiftçi

ÇOKLU ZEKAYA ELEŞTİRİLER

Gardner’ın teorisi hem psikologlardan hem de eğitimcilerden eleştiri almıştır. Bu eleştirmenler, Gardner’ın zekâ tanımının sınırsızlık içerdiğini, ayrıca sekiz farklı “zekânın” sadece yetenekleri ve kişilik özelliklerini temsil ettiğini savunuyorlar.  Buna rağmen, çoklu zekâ kuramı, eğitimciler arasında önemli bir popülariteye sahiptir. Birçok öğretmen veya okul uyguladıkları öğretim programlarında çoklu zekâ kullanıyorlar ve Gardner’in teorisini sınıfa entegre etmeye çalışıyorlar.