Beklenti Psikolojisi – Beklenti, bir olgunun sonunda olması umulan veya gerçekleşmesi beklenen şeydir. Bu anlamda çevresindekilerin öğrencilerden beklentileri ve ayrıca öğrencinin kendisinden beklentileri söz konusudur. Özellikle başarı beklentisi, akademik olarak öğrencileri motive eden, tatlı heyecan uyandıran ve dozajında kaygı ile soslu bir umut ifadesidir.
Başarı Beklentisi İki Türlüdür:
Bir; öğrencinin kendisinden başarı beklentisi;
İkincisi ise öğretmenler ve ailenin öğrenciden başarı beklentisi.
Öğrenciden başarı beklentisi, öğrenciyle öğretmen, öğrenciyle veli arasındaki gizli bir başarı sözleşmesi gibidir. Aynı zamanda bir güven sözleşmesidir de; “Sana güveniyorum, başarabilirsin!” mesajı vermektir. Başarı sonucu, öğrenciden beklenilen beklentinin güçlü olup olmaması ile yakından ilgilidir.
Öğrencinin kendisiyle ilgili beklentisi işkilli bir durumdur. Öğrencinin kendi gerçeğinden kopuk bir şekilde beklenti içine girmesi onun için yıkıcı olabilir. Çoğu öğrenci kendisi hakkında olumsuz beklentiler besleme eğilimindedir. Kötü sonuç bekleyip görece orta veya iyi sonuçla mutlu olma eğilimi özellikle Türk öğrencilerinde yaygın bir durumdur. Bir de yaş faktörü etkili olabiliyor. Küçük yaşlarda, öğrencilerin kendilerinden beklentileri daha yüksekken, sınıf düzeyi yükseldikçe öğrencilerin kendileri hakkında daha gerçekçi düşündükleri bilinmektedir.
GELELİM ARAŞTIRMALARA
Geniş ölçekli yapılan bir araştırmadaki şu bulgulara bir bakalım:
- Kendisine güvenen üniversite öğrencilerinin akademik olarak daha başarılı oldukları doğrulanmıştır.
- Kız öğrencilerin kendi akademik performansları hakkındaki tahminlerinin daha gerçekçi olduğu bulgusu desteklenmiştir.
- Lisans öğrencileri sınav tekrarları yaparak, kendi beklentilerini daha da iyileştirebilecekleri tespit edilmiştir.
- Aşırı öz güvenin daha yüksek performansla ilişkili olduğu tespit edilmiştir.
- Aşırı öz güvenin öğrencileri daha sıkı çalışmaya teşvik ettiği teorisi desteklenmiştir.
Öğrencilerin beklentileri ile akademik performansları arasındaki ilişki hakkında oldukça fazla araştırma yapılmıştır. Öğrencilerin performans beklentilerini şişirme eğilimi hep göz önünde tutulmuş ve bunun etkisi tartışılmıştır.
BEKLENTİNİN YANSIMALARI NASILDIR?
Peki, aşırı özgüven, öğrencileri sınavlara hazırlanmaktan caydırıyor mu; yoksa yüksek beklentiler öğrencileri daha çok çalışmaya mı teşvik ediyor?
Büyük bir çalışma bu soruyu araştırdı.
Çalışma, Moskova’daki HSE Uluslararası Ekonomi ve Finans Koleji’nde istatistik dersi alan 592 ikinci sınıf öğrencisini içermektedir. Öğrenciler yıl boyunca üç yazılı sınava girerler ve her sınav küçük bir teneffüsle 80 dakikalık iki bölüme ayrılır.
Araştırmacılar, teneffüs sırasında öğrencilerden hangi puanları beklediklerini sordular. Cevapların ciddi verilmesi için, öğrencilere, makul derecede yakın tahmin etmeleri durumunda aldıkları puanları üzerinde ekstra bir puan daha verilerek ödüllendirilecekleri vaat edildi. Yani en iyi tahminde bulunmaları için teşvik edildiler. Sınavlar 100 üzerinden puanlandı.
Öğrencilerin matematik ve istatistikteki becerileri daha önceki sınavlarda aldıkları notlar, birinci sınıf genel not ortalaması, ikinci sınıf ödevleri ve önceki sınavlardaki performansları üzerinden değerlendirildi.
Araştırma, benzer yetenekler göz önüne alındığında, daha yüksek puan bekleyen öğrencilerin, gerçekten de yüksek puan aldıklarını; kısacası yüksek beklenti altına giren öğrencileri daha fazla çalışmaya teşvik ettiği fikrini destekleyerek kanıtlar bulmuşlardır.
KIZ ÖĞRENCİLERİN BAŞARI BEKLENTİLERİ DAHA GERÇEKÇİ
Daha önceki araştırmalarla tutarlı olarak, öğrenciler (her iki cinsiyetten de), kabiliyetlerini aşırı abartmaya meyilliydiler. Ancak, her geçen sınavda tahminleri daha doğru hale geldi. Yalnız, genel olarak, kız öğrenciler beklentilerinde daha gerçekçiydiler ve her sınavdan daha hızlı bir şekilde öğrenmeye meyilliydiler.
Araştırmacılar, bir dersin başında, öğrencilerin beklentilerine daha hızlı bir şekilde adapte olabilmeleri için konuyla ilgili bir test vermeyi önermektedir. Ancak, bu sınavların kümülatif (birikimli ve sürece yayılan) bilgileri kapsadığını unutmayın. Yani, öğrencinin geçmişten getirdiği bilgi birikimine dikkat etmelisiniz. Ayrıca sınav kapsamındaki dersler, ilgisiz ve her seferde farklı materyallere sahip konularla öğrenci yanıltılırsa sonuçta aynı başarı elde edilmeyebilir.
SONUÇ: BEKLENTİLERE DİKKAT EDİN!
Öğrencinin kendisinden beklentisi önemlidir. Bu beklentiyi dışsal beklentiler de ciddi şekilde etkilemektedir. Motivasyon, başarma kaygısı gibi değişkenlere yol açtığı ve öğrencinin iç disiplini sağlaması bakımından akademik başarısına olumlu katkı vermektedir. Ama başarıya etki eden çok sayıda değişken vardır. Beklentiler psikolojik baskı oluşturması açısından öğrenciyi normalde disipline etmesine rağmen, bazı öğrencilerde panik olma, başaramama kaygısı gibi negatif sonuçlar doğurabilmektedir.
Burada öğrencinin kendi kendisinden başarı beklentisi ve düzeyi çok önemlidir. Eğer öğrenci bu düzeyi tutturabilirse motive olur. Gerçekten başarır. Aşırı baskı durumunda öğrencinin kendine olan beklentisi ters tepebilir ve öğrenciyi içine kapanık ve suçlu gibi hissetmesine sebep olabilir.
O halde öğretmenler, anne ve babalar; çocuklarınızda pozitif beklenti gelişmesini sağlayın. Ama siz kendi beklentilerinizi de iyi ayarlayın. Ayarlama yaparken çocuğun psikolojisini dikkate alın. Bunun için çocuğun beklenti konusuyla ilgili olarak mevcut durumunu mutlaka önceden bilin. Dengeli beklentileriniz olsun ve çocuğun kendi beklenti dengesini ayarlamasına fırsat verin.
Kaynak
Magnus, J. R., & Peresetsky, A. A. (2018). Grade Expectations: Rationality and Overconfidence. Frontiers in Psychology, 8. presented at the 2018
