Tamlama Nedir / İsim Tamlaması / Sıfat Tamlaması – Tamlamalar iki veya daha fazla sözcüğün bir araya gelerek oluşturduğu sözcük gruplarıdır. Cümle içerisinde tamlamanın türü ne olursa olsun, amacı bahsedilen şeyin anlamını daha net ve ayrıntılı hale getirmektir. Dolayısıyla tamlamalar, ifadeleri zenginleştirir ve ifadelerin anlamını belirginleştirir. Örneğin; “mavi gömlek” tamlaması hangi gömlekten bahsedildiğini açıklar. “Ayşe’nin kalemi” tamlaması ise kalemin kime ait olduğunu açıklar. Tamlamaları oluşturan sözcük sayısı iki ile sınırlı değildir. Örneğin; “mavi gömleğin düğmeleri” tamlaması düğmelerin gömleğe ait olduğunu belirtirken ait olunan gömleğin de mavi olduğunu açıklamaktadır.
Tamlama Nedir?
En az iki kelimeden oluşan sözcük öbeğidir. Dolayısıyla tek bir sözcük tamlama oluşturmaz. Tamlamalar tamlayan ve tamlanan olmak üzere iki ögeden/kelimeden meydana gelir. Açıklanan kelimeye tamlanan, açıklayan kelimeye ise tamlayan denir.
Örnek: odanın lambası → “odanın” sözcüğü kelimeyi açıkladığı için tamlayan; “lambası” sözcüğü açıklanan sözcük olduğu için tamlanandır.
Hatırlatma: AÇIKLANAN – TAMLANAN / AÇIKLAYAN – TAMLAYAN
İsim Tamlaması / Sıfat Tamlaması
Tamlama Nedir – Tamlamalar; sıfat tamlaması ve isim tamlaması olmak üzere iki başlıkta incelenir.
Sıfat Tamlaması
En basit haliyle; bir sıfatın kendinden sonra gelen bir ismi renk, sayı, durum, şekil gibi özelliklerini belirterek oluşturduğu tamlamalardır. Sıfatlar her zaman isimden önce gelir. Bu yüzden sıfat tamlamalarında tamlanan isim, tamlayan ise sıfat olan sözcüktür.
Örnekler:
siyah kazak
sıfat isim
tamlayan tamlanan
bozuk televizyon
sıfat isim
tamlayan tamlanan
Cümle İçerisinde Örnekler:
Sokak rengarenk ışıklarla doluydu.
Sınavdan birkaç öğrenci düşük not aldı.
Yukarıda verilen cümlelerde koyu renkli ve altı çizili olan söz öbekleri sıfat tamlamasıdır.
NOT: Sıfat tamlamalarında hem tamlayan hem de tamlanan birden fazla sözcükten oluşabilir.
Örnek: Şehirde eski binalar ve dükkanlar dikkat çekiyordu.
Açıklama: “Eski binalar ve dükkanlar” burada eski kelimesi hem binaları hem de dükkanları nitelemektedir. Dolayısıyla bir sıfat ve iki isimden oluşan bir sıfat tamlamasıdır.
Örnek: Kırmızı cepli kazak sana çok yakışıyor.
Açıklama: “Kırmızı cepli kazak” burada kazağın hem kırmızı hem de cepli olması vurgulanmış. Dolayısıyla “kırmızı” sıfatı da “cepli” sıfatı da “kazak” ismini niteliyor. Bu sözcük öbeği iki sıfat ve bir isimden oluşan bir sıfat tamlamasıdır.
İsim Tamlaması
İki ismin bir araya gelerek oluşturduğu tamlamalardır. Bu tamlamalarda bir ismin diğerini nitelendirdiği veya belirttiği durumlar vardır. Genellikle aitlik ilgisi yönünden belirgin hale gelmektedir.
Örnekler:
kalemin ucu
isim isim
tamlayan tamlanan
NOT: İsim tamlamalarında tamlayan ekleri ve tamlanan ekleri bulunmaktadır. Tamlayan eklerine “ilgi ekleri” denmektedir. Tamlanan eklerine ise “iyelik ekleri” denmektedir. Bu ekler şu şekildedir:
Tamlayan Ekleri (İlgi Ekleri): -ın / -in / -un / -ün / -(n)ın / -im / -(n)in / -(n)un / -(n)ün
Tamlanan Ekleri (İyelik Ekleri): -ı / -i / -u / -ü / -(s)ı / -(s)i / -(s)u / -(s)ü / -im / -in
Örnek: bilgisayarın ekranı
Açıklama: “bilgisayar” ve “ekran” sözcükleri birer isimdir. “Bilgisayar” ismi “–ın” tamlayan ekini almış; “ekran” ismi ise “–ı” tamlanan ekini almıştır. Bu şekilde bir isim tamlaması oluşmuştur.
İsim tamlamaları kendi içerisinde “belirtili“, “belirtisiz” ve “zincirleme” isim tamlamaları olmak üzere üç başlıkta incelenir.
Belirtili İsim Tamlaması
Belirtili isim tamlamalarında belirgin bir aitlik anlamı bulunur. Tamlananın tamlayana ait olduğu vurgulanır. Tamlayan, ilgi ekini; tamlanan da iyelik ekini alır.
Örnek: arabanın kapısı
Açıklama: “araba” sözcüğü tamlayan (ilgi) eki “-(n)ın” ve “kapı” sözcüğü tamlanan (iyelik) “-(s)ı” ekini alarak belirtili isim tamlaması oluşturulmuştur. Bu sayede kapının arabaya ait olduğu belirtilmektedir.
NOT-1: Belirtili isim tamlamalarında iki isim de ek almak zorundadır.
Örnek: benim kitabım, masanın kenarı, Elif’in kolyesi vb.
NOT-2: Belirtili isim tamlamalarında, tamlanana sorulan “kimin / neyin” sorularının bir cevabı vardır.
Örnek: onun oyuncağı, denizin rengi, Ömer’in yazısı vb. → örneklerde de görüldüğü üzere kimin veya neyin sorularının cevabı vardır.
NOT-3: Belirtili isim tamlamalarında bazen tamlayan ile tamlanan yer değiştirebilir. Buna genellikle devrik cümlelerde rastlanır.
Örnek: Hiç kesilmedi sesi çocukların. → Bu cümlede “çocukların sesi” belirtili isim tamlamasıdır. Ancak cümle içerisinde tamlayan ile tamlanan yer değiştirmiştir.
Belirtisiz İsim Tamlaması
Tamlayanın ek almadığı yalnızca tamlananın ek aldığı tamlama türüdür.
Örnek: gül bahçesi
Açıklama: “gül” sözcüğü (tamlayan) herhangi bir ek almamış; yalnızca “bahçe” sözcüğü (tamlanan) “-(s)i” ekini almıştır. İki kelimeden sadece birisinin ek almasıyla belirtisiz isim tamlaması oluşturulmuştur.
Zincirleme İsim Tamlaması
İkiden fazla ismin bir araya gelerek oluşturduğu uzun tamlamalardır. Bu tür tamlamalar aslında bir tamlamanın sonuna başka bir ismin eklenmesiyle oluşur.
Örnek: okul müdürünün odası
Açıklama: Verilen örnekte “okul müdürü” bir isim tamlamasıdır. Bu tamlamaya “odası” kelimesi eklenerek zincirleme bir tamlama yapısı oluşmuştur.
