Bu makalenin amacı “Balık yağı kandaki trigliseriti yükseltir mi?” sorusuna bilimsel tabanlı bir açıklık getirmektir. Balık yağından elde edilen omega-3 yağ asitleri üretim şekline göre Etil-Ester (EE formda) veya Trigliserid (TG formda) formda üretilmektedir. Etil-ester formdaki balık yağı yarı mamül ve düşük kaliteli bir balık yağı olup, bu formdaki omega-3’ün biyo-yararlılığı (vücut tarafından emilebilme kapasitesi) çok düşüktür. Bunun yanında balıktan pres yöntemiyle elde edilen doğal trigliserid balık yağının biyo-yararlılığı yüksektir. Etil-ester ve trgliserit balık yağlarının arasındaki fark ayrı bir makale konusu olduğu için burada fazla detaya girilmemiştir.
Trigliserit ifadesini ilk defa “kandaki zararlı plazma triglisertler”le ilgili olarak duymuş olan çoğu kişinin bu ifadeyle hemen kafası karışıyor ve hemen;
“Benim kanımdaki kolestrol ve trigliserit seviyesi yüksek. Balık yağı trigliseritse, bu benim kanımdaki trigliserid seviyesini daha da yükseltmez mi?”
diye sorular sormaya başlıyorlar. Bu makalenin amacı bu sorunun cevabını merak edenlere bilimsel kaynaklara dayanan bir cevap bulmalarını sağlamaktır.
Cevapta şaşırtıcı olan şudur; kendisi de trigliserid formda olan olan Omega-3 yağ asitleri (EPA ve DHA) diğer trigliserit yağlardan farklı olup, kandaki “kolestrolü” ve “plasma trigliseritler”i azaltma özelliğine sahiptir.
BALIK YAĞI KANDAKİ PLAZMA TRİGLİSERİTLERİ DÜŞÜRÜYOR MU?
Her şeyden önce, “trigliserit” ile “plazma trigliseritler” ifadelerinin ne olduğunun iyi anlaşılması gerekmektedir.
“Tigliserit”, bir gliserol (şeker) “omurga” boyunca dizilmiş üç (“tri-”) yağ asidinden oluşan yapıya verilen genel addır. Birçok trigliserid yapıdaki yağ asitleri kalp ve damar için kötü olmasına rağmen, doğal omega-3 balık yağı uzun zincirli bir trigliserid olarak kalp ve damar için çok faydalıdır.
Günlük olarak alınan yüksek “EPA + DHA” oranlı balık yağının kandaki kolestrol ve trigliseritleri düşürdüğüyle ilgili çok sayıda bilimsel çalışma mevcuttur. Bu çalışmalar özellikle “EPA + DHA” oranının yüksek olduğu omega-3 balık yağlarının kandaki trigliseridleri ve kötü kolestrol olan “LDL”yi düşürdüğünü ortaya koymuştur. Bu bilimsel çalışmaların bazıları aşağıda verilmiştir.
(I) Fırat Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde balık yağlarının kalp ve damar hastalıkları üzerine etkisi hakkında çalışmalar yapan Yusuf Özkan ve Süleyman Serdar Koca 2006 yılında “Fırat Tıp Dergisi”nde yayınlanan “Hiperlipidemi Tedavisinde Omega-3 Yağ Asitinin (Balık Yağı) Etkinliği(1)” başlıklı makalelerinde daha önceki makalelere atfen şöyle demektedirler;
“Yapılan epidemiyolojik çalışmalar Grönland Eskimolarında tüm ölümlerin % 3,5’nin iskemik kalp hastalığı nedeniyle olduğunu ortaya koymuştur, oysa batılı toplumlarda bu oran yaklaşık olarak on kat daha fazladır. Eskimoların bol miktarda deniz ürünü tüketiyor olması ve bunların da omega-3 (EPA – eikosapentaenoik aside ve DHA – dokosahexaenoik aside) olarak bilinen çoklu doymamış yağ asidi içermesi, dikkatleri omega-3 (balık yağı) üzerine çekmiştir.(2)”
EPA VE DHA – ESKİMOLARDA KALP KRİZİ ORANI NEDEN ÇOK DÜŞÜKTÜ?
(II) Yusuf Özkan ve Süleyman Serdar Koca yaptıkları çalışmada omega-3 yağ asidinin lipit profili üzerine etkisini atorvastatin ile karşılaştırarak araştırmayı amaçlamışlardır. Çalışmada 41 hiperlipidemik hasta ikiye ayrılarak birinci gruba 1500 mg (EPA+DHA” verilmiştir. ikinci grup ise günde 20 mg “atorvastatin” adlı ilaçla tedavi edillmiştir. 3 ay süren çalışmada tedavinin başlangıcında ve üçüncü aylarında serum lipit düzeylerine bakılarak, karşılaştırılmıştır.
Bulgular şu şekilde yayınlanmıştır: “3 aylık tedavi sonrasında balık yağı ile total kolesterolde %19,2, LDL-kolesterolde %21,2, trigliseridde %28,7, atorvastatin tedavisi ile total kolesterolde %29,8, LDL-kolesterolde %26,8 ve trigliseridde %25,9 gerileme saptanmış olup her iki tedavinin etkisi bakımından istatistiksel fark bulunamadı. Atorvastatin HDL düzeylerini etkilemezken balık yağı tedavisi ile HDL düzeyinin arttığı gözlendi. Her iki grubun tedavi sonucunda balık yağı grubunda daha fazla olmak üzere kan basınçları anlamlı olarak geriledi.”
Sonuç şudur; Günde 1500 mg “EPA+DHA” içeren doğal balık yağı alımı hastaların kanındaki trigliserid seviyesini ve kötü kolestrol LDL’yi düşürürken, iyi kolestrol HDL’nin artmasını sağlamıştır.
(III) Son zamanlarda, ABD Sağlık Bakanlığı FDA, kalp hastalıkları için günlük kullanımında “1,860 mg EPA ve 1,500 mg DHA” olan sentetik bir karışımı ilaç olarak onaylamıştır (Lovaza, GlaxoSmithKine). Bu, kalp hastalıkları için günde toplam olarak 3360 mg. balık yağı (EPA + DHA) içilmesine karşılık gelmektedir. Bu arada günlük kullanılan balık yağı bir ilaç değil, doğal bir besin maddesidir ve ayrıca sentetik ilaçlar gibi yan etkileri de yoktur.
(IV) Yine ABD’de University of South Dakota Tıp Fakültesi’nde Gregory C. Shearer ve arkadaşlarının yayınladığı “Balık yağı plazma trigliseritlerini nasıl azaltır? (Fish oil – how does it reduce plasma triglycerides?(3))” başlıklı çalışmada bu konu çok geniş olarak incelenmiştir. Araştırmalar tüm çalışmaların balık yağının kandaki plazma trigliseridleri düşürdüğü konusunda buluştuklarını göstermektedir.
BALIK YAĞI KANDAKİ PLAZMA TRİGLİSERİTLERİ NASIL AZALTIYOR?
Bilimsel çalışmaların bu soruya verdikleri cevaplar aşağıda basit ifadelerle izah edilmiştir;
Trigliserit yağ asitleri form olarak kanda, karaciğerde ve diğer organlarda en fazla bulunmaktadır. Ancak, gerek omega-3, gerek omega-6 ve diğer “mono” veya “çoklu” doymuş ve doymamış yağ asitleri gliserole bağlı olmadan kanda serbest halde pek bulunmamaktadırlar. Bu yağlar kanda taşıyıcı proteinlere bağlanmış olarak taşınmaktadırlar. Taşıyıcı protein ve kolesterol kombinasyonu lipoprotein olarak adlandırılmaktadır.
Kanda üç çeşit lipoprotein vardır.
- LDL (Low-Density Lipoprotein): Kötü kolesteroldür. Karaciğerden aldığı kolesterolü tüm vücut hücrelerine taşımaktadır. Atardamarlarda plak birikimine ve tıkanmalara sebep olmaktadır.
- HDL (High-Density Lipoprotein): İyi kolesteroldür. Damarlarda dolaşan kolestrolleri karaciğere taşımakla görevli küçük yoğun moleküllerdir. Damarlardaki plak oluşmasını engellemektedir.Ayrıca kalp ve damar hastalıklarına karşı koruyucu etkileri vardır.
- VLDL (Very Low-Density Lipoprotein): Trigliserit yağ asiti taşıyan lipoprotein. Bu trigliseritler, “Plazma Trigliseritler” veya sadece “Trigliseritler” olarak anılmaktadır.
“Trigliseridler” yüksek seviyelerde mevcut olduğunda, kandaki diğer parçacıklarla etkileşmekte ve çarpık boyuta ve işleve neden olmaktadırlar. Yüksek trigliseritler küçük LDL parçalarının büyüyerek aşırı oksidasyona ve kalp hastalıklarına neden olan LDL’ye dönüşmesine sebep olmaktadırlar. Trigliseritler’in genel olarak kaynağı alınan besinlerde bulunan aşırı karbonhidratlardır.
Yapılan bilimsel çalışmalar, balık yağından gelen omega-3 yağ asitlerinin (EPA ve DHA) kandaki trigliseridleri şu şekillerde azalttığını göstermektedir:
- Karaciğer tarafından üretilen VLDL üretimini azaltarak,
- Kandaki chylomicron ve VLDL eliminasyonunu hızlandırarak,
- Yağ asitlerini enerjiye dönüştürmek için kullanılan hücresel ekipmanı hızlandırıarak (oksidasyon etkisi).
Bu konuyla ilgili çeşitli makaleler yazan Dr. William R. Davis, ”Tigliseridleri azaltma amaçlı ilk çaba direkt ilaç kullanmak olmamalı. Önce yüksek “EPA + DHA” oranlı balık yağı içmeye başlanmalı” demektedir. Dr. Davis ayrıca, buğday unu, mısır nişastası ve şekerler gibi karbonhidratların, karaciğerin VLDL üretimini artırdığı için trigliseritleri de artırdığını ifade etmektedir.
Özet olarak balık yağının içindeki “EPA+DHA” kombinasyonu kandaki trigliserid seviyesini düşürmek için çok iyi bir araçtır. Bu amaçla günlük olarak yüksek “EPA ve DHA” oranlı bir balık yağı alırken, aynı zamanda karbonhidrat tüketimini de azaltmak çok isabetli bir kombinasyonmuş gibi görünmektedir.
NEDEN DHA ORANI YÜKSEK OLAN BALIK YAĞI İÇMELİYİZ?
BALIK YAĞININ ETİL-ESTER Mİ, TRİGLISERİD Mİ OLDUĞUNU NASIL ANLARIM?
Kaynaklar:
- Özkan Y., Koca S. S., Hiperlipidemi Tedavisinde Omega-3 Yağ Asitinin (Balık Yağı) Etkinliği. Fırat Tıp Dergisi 2006;11(1): 40-44.
- Dyerberg J, Bang HO. A hypothesis on the development of acute myocardial infarction in Greenlanders. Scand J Clin Lab Invest Suppl. 1982; 161: 7-13.
- Shearer GC, Savinova OV, Harris WS. Fish oil – how does it reduce plasma triglycerides? Biochimica et biophysica acta. 2012;1821(5):843-851. doi:10.1016/j.bbalip.2011.10.011.
