Yaşlanmayı Durdurmak / Yaşlanma ve Telomer İlişkisi: Telomer 1975-1977 yıllarında Yale Üniversitesi’nde Joseph G. Gall ile doktora sonrası araştırmacı olarak çalışan Elizabeth Blackburn tarafından keşfedilmiştir. Ayrıca Elizabeth Blackburn, Carol Greider ve Jack Szostak, kromozomların telomer başlıklar tarafından nasıl korunduğunun keşfi için 2009 yılında Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü’nü almaya hak kazanmışlardır.
Telomer keşfindeki temel bulgu şudur; Hücre bölünmeleriyle vücudumuzdaki birçok hücrenin ve organın yenilendiği uzun süredir bilinen bir gerçektir (Merak edenler için, bazı organ yenilenme sürelerini içeren bir makalenin linki aşağıda verilmiştir). Hücre çekirdeği içinde bulunan kromozomların uç kısımlarında “Telomer” adı verilen DNA proteinlerinden oluşan koruyucu başlıklar vardır. Hücre bölünmeleriyle organ yenilenmesi gerçekleşirken, telomer adı verilen bu koruyucu başlıklar aşınmakta, yani telomerlerın boyu kısalmaktadır.
Telomerlerdeki aşınma ne kadar çoksa, biyolojik olarak o kadar daha yaşlısınız demektir. Örneğin 70 yaşındaki iki kişiden birinin telomer başlığı diğer kişiye göre daha az aşınmışsa, onun biyolojik yaşlanmasının diğerine göre daha yavaş, yani daha genç olduğunu söylemek mümkündür.
Telomerlerin bu keşfiyle birlikte, “Yaşlanmayı durdurmak mümkün mü?”, “Telomer kısalmasının yavaşlatılmasında DHA Çözüm olabilir mi?” ve “Telomer tedaviyle uzatılabilir mi?” gibi çok sayıda sorular sorulmaya başlamış ve araştırmalar yapılmıştır.
Özellikle son zamanlarda omega-3 balık yağı ile telomer kısalmasının yavaşlatılması arasında bir ilişki yakalanmış, ancak bu ilişkideki etken maddenin tam olarak ne olduğu araştırılmıştır. Bu makale 2010 yılında yayınlanan önemli bir çalışmanın özetini sunmaktadır.
Omega-3 balık yağı denince hemen bileşimindeki DHA (Dokozahekzaenoik Asit) ve EPA (Eikozapentaenoik Asit ) akla gelmektedir. Beyin/bellek ve göz sağlığı söz konusu olduğunda DHA ön plana geçiyor. Alzheimer hastalarının beyninde de DHA eksikliği olduğu görülüyor. Damar sağlığı, pıhtılaşma sistemi ve kalp sağlığı söz konusu olunca da EPA favori gösteriliyor.
Bir de bitkisel omega-3 var. Onun kısa yazılışı da ALA (Alfa-Linolenik Asit) şeklindedir. ALA vücutta pek aktif değildir ve sağlık yararlarını sağlamak için DHA ve EPA’ya dönüştürülmesi gerekir. Ne yazık ki, vücudunuzun ALA’yı dönüştürme kapasitesi sınırlıdır. Karaciğer ALA’nın yaklaşık % 5’ini EPA’ya dönüştürebilirken, % 0.5’den daha azını DHA’ya dönüştürülebilmektedir.
DENEY: OMEGA-3 BİLEŞENLERİNİN TELOMER KISALMASI ÜZERİNDEKİ ETKİSİ
Yapılan bu çalışmada telomer başlıkların kısalmasını, dolayısı ile yaşlanmayı geciktiren etkiyi sağlayan faktörün DHA mı, EPA mı, yoksa ALA mı olduğu test edilimiştir. Deneye hafif kognitif bozukluğu olan 65 yaşın üzerinde 33 kişi katılmıştır. Denekler rastgele üç farklı gruba ayrılmış ve çalışma 6 ay sürmüştür.
ÜÇ AYRI GRUBA ÜÇ FARKLI OMEGA-3 KARIŞIMI VERİLDİ
Gruplara 6 ay boyunca ayrı ayrı şu dozlarda omega-3 karışımları verilmiştir;
- GRUP (Yüksek EPA verilen grup): Bu gruba altı ay boyunca her gün içinde 1670 mg EPA + 160 mg DHA olan balık yağı verilmiştir.
- GRUP (Yüksek DHA verilen grup): Bu gruba altı ay boyunca her gün içinde 1555 mg DHA + 400 mg EPA olan balık yağı verilmiştir.
- GRUP (Yüksek ALA verilen grup): Bu gruba altı ay boyunca her gün içinde 2200 mg ALA olan bitkisel omega-3 verilmiştir.
SONUÇ: SADECE YÜKSEK DHA GRUBUNDA KAYDADEĞER BİR DEĞİŞİM GÖRÜLDÜ
Altı ay süren bu çalışma sonucunda diğerlerine oranla sadece yüksek DHA içeren (1555 mg DHA + 400 mg EPA) balık yağı verilmiş olan yaşlılarda telomer kısalmasında kaydadeğer yavaşlama görülmüştür. Ayrıca yüksek ALA ve yüksek EPA içeren omega-3 asitleri almanın telomer kısalmasında kaydadeğer bir etkisinin olmadığı sonucuna varılmıştır.
HER BALIK YAĞI AYNI DEĞİL, YÜKSEK DHA ORANLI BALIK YAĞI ÖNEMLİ
Günlük verilen 1555 mg DHA miktarı telomerlerin kısaltmasını yavaşlatmıştır. Ancak yüksek EPA grubuna, EPA ile birlikte verilen 160 mg DHA miktarı kaydadeğer bir etki yaratmamıştır. Buradan çıkan sonuç yüksek oranda verilen DHA miktarının etki yarattığıdır.
Bu sonuca göre yaşlanmayı durdurmak veya daha gerçekçi bir ifadeyle yaşlanmayı yavaşlatmak istiyorsanız, yüksek DHA oranlı balık yağı içmek sizin için çözüm olabilir gibi görünüyor. Yaşlanmayı geciktirmek veya yavaşlatmak için günde ortalama 1000 – 1500 mg arası gibi yüksek bir değerde DHA almanız gerekiyor. Bu durumda kullandığınız veya kullanacağınız balık yağının etiketinde yazan DHA miktarının ne olduğuna daha dikkatli bakmanız gerekiyor.
YÜKSEK DHA, NE KADARI YÜKSEK?
Bu arada yüksek DHA miktarı ifadesi gözünüzü korkutmasın. Birincisi bu bir ilaç değil bir besin maddesi. İkincisi yüksek denen miktar verilen sınırlara göre hala yüksek değil. 11 yaş ve üstü öğrenciler ve yetişkinler için ABD Sağlık Bakanlığı FDA günde 3000 mg’a kadar (DHA + EPA) içeren balık yağı alınabileceğini söylerken, Türkiye’de Tarım Bakanlığı günde 5000 mg’a kadar (DHA + EPA) içeren balık yağı alınabileceğini ifade etmektedir.
VÜCUDUMUZDA HANGİ HÜCRELER HANGİ SÜRELERDE YENİLENİYOR
Kaynakça:
- “Telomere shortening in elderly individuals with mild cognitive impairment may be attenuated with ω-3 fatty acid supplementation: A randomized controlled pilot study”, O’Callaghan N., Parletta N., Milte C.M., Benassi-Evans B., Fenech M., Howe P.R.C. (2014) Nutrition, 30 (4) , pp. 489-491.
- “Inadequate supply of vitamins and DHA in the elderly: Implications for brain aging and Alzheimer-type dementia”, Mohajeri, M.H., Troesch, B., Weber, P. (February 2015), Nutrition, Volume 31, Issue 2, Pages 261–275
