Bruce Willis ve Afazi (Aphasia) – Afazi Nedir: Beyinde anlamayı derin anlamda kapsayan iki önemli aktivite vardır. Bunlardan biri “konuşma“, diğeri “okuma ve okuduğunu anlama“dır. Konuşmayı öğrenme insanın doğasında vardır. Yani yanında konuşan insanlar varsa, sadece konuşmalara şahit olarak ve dinleyerek bir çocuk konuşmayı öğrenebilir. Ancak okuma ve yazma insanın doğasında yoktur. Yani bir çocuğa sadece kitapların sayfalarını ona göstererek okumak onun okuma ve yazmayı öğrenmesini sağlamaz. Okuma ve yazmanın insanlara çok özel bir eğitimle öğretilmesi gerekir. İlginç olan şey okumanın büyük ölçüde beyinde konuşmayı üreten aynı bölümleri kullanıyor olmasıdır. Bu sebepten dolayı konuşmayı etkileyen her rahatsızlık direkt olarak okuma, anlama ve yazmayı da etkiler. Bu konuyla ilgili daha detaylı bilgi için ayrıca daha önce yazmış olduğum “Okumanın Nörobilimi – Okuma Beynin Hangi Bölümlerini Kapsıyor?” ve “Beyin, Okuma ve Dil – Konuşmanın ve Okumanın Bilimi” başlıklı yazıları da okuyabilirsiniz.
Bruce Willis, Afazi ve Frontotemporal Demans
Bruce Willis’, “Zor Ölüm (Die Hard”), “Altıncı His (The Sixth Sense)” ve “Ucuz Roman (Pulp Fiction)” gibi büyük filmlerde oynadıktan sonra 1980’lerde ve 90’larda dünyaca bilinen bir isim oldu. Bu anlamda onunla ilgili haberler her zaman dünyanın dikkatini çekmiştir.
Geçen yıl 67 yaşındaki Bruce Willis’e konuşma güçlüğüne neden olan afazi teşhisi konulmuştu. Ancak durumu o zamandan beri ilerledi ve şimdi kendisine daha spesifik bir teşhis konuldu. Bu yıl ailesi, Hollywood yıldızı Bruce Willis’in frontotemporal bunama hastası olduğunu açıkladı.
Eşi Emma, eski eşi aktris Demi Moore ve beş kızı tarafından yayınlanan açıklama, Willis’in yakalandığı, çoğumuzun adını hiç duymadığı “afazi” ve “frontotemporal demans” “hastalıklarına küresel olarak da dikkati çekmiş oldu.
Ben de bugün, beyin temelli eğitimler, okuma, anlama, anlamlandırma ve derin öğrenme bölgelerinin ortak olarak kullandığı konuşma alanlarını etkileyen “afazi” rahatsızlığı alanlarıyla ilgili açıklayıcı bir yazı yazmaya karar verdim.
Afazi Nedir?
Afazi, beynin dilden sorumlu bölümlerinin hasar görmesinden kaynaklanan bir konuşma ve anlama bozukluğudur. Çoğu insan için bu alanlar beynin sol tarafındadır. Afazi genellikle bir inme veya kafa travmasından sonra aniden ortaya çıkmaktadır. Beyin tümörü veya ilerleyici bir nörolojik hastalık nedeniyle yavaş da gelişebilir. Bozukluk, dilin ifadesini, anlaşılmasını, okuma ve yazmayı bozar.
Afazi sıklıkla inme sebebiyle beyindeki kortikal yapıları, subkortikal yapıları ve bunlar arasındaki bağlantıları sağlayan beyaz madde yollarının oluşturduğu nöral ağların hasarından kaynaklanmaktadır. Özellikle sol temporal lobda ve frontal lobun gerisinde oluşan nöral ağların bozulması dilin üretiminde, anlaşılmasında veya tekrarlanmasında güçlüklere neden olmaktadır. Konuşmayla ilgili aynı bölgeleri kullanan okuma ve yazma da bu rahatsızlıktan aynı derecede etkilenmektedir.
Kimler Afaziye Yakalanabilir?
Afazili çoğu insan orta yaşlı veya daha yaşlıdır, ancak küçük çocuklar da dahil olmak üzere herkes bu rahatsızlığa yakalanabilir.
Afazinin başlıca nedeni inme veya diğer ifadeyle felçtir. İnme Türkiye’de son yıllarda ölüme neden olan hastalıklar içinde ikinci sıraya yükselmiştir [Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 2019]. İnme geçiren bireylerin yaklaşık 1/3’ünden fazlasında akut dönemde afazi görülmektedir.
ABD Ulusal Afazi Derneği’ne göre, Amerika Birleşik Devletleri’nde yaklaşık 1 milyon insan afaziye sahiptir ve her yıl yaklaşık 180.000 Amerikalı afazi rahatsızlığına yakalanmaktadır.
Afaziye Ne Sebep Olur?
Afazi, beynin dil alanlarının bir veya daha fazlasının hasar görmesinden kaynaklanır. Çoğu zaman, beyin hasarının nedeni felçtir. Bir kan pıhtısı veya sızdıran veya patlayan bir damar beynin bir kısmına kan akışını kestiğinde inme meydana gelir. Beyin hücreleri, oksijen ve önemli besinleri taşıyan normal kan desteğini alamadıkları zaman ölürler. Beyin hasarının diğer nedenleri, kafaya şiddetli darbeler, beyin tümörleri, ateşli silah yaralanmaları, beyin enfeksiyonları ve Alzheimer gibi ilerleyici nörolojik bozukluklardır.
—– Sponsor Bağlantı —–
5-12 YAŞ ARASI ÇOCUKLARIN KONSANTRASYONLARI İÇİN
ANZAN MEGA ARİTMETİK BEYİN EGZERSİZLERİ EĞİTİMİ
—– Yazının Devamı —–
Kaç Çeşit Afazi Vardır?
Temel olarak iki geniş afazi türü vardır: Bunlar “Akıcı Afazi (Wernicke Afazisi)” ve “Akıcı Olmayan Afazi (Broca Afazisi)”dir. Bu grupların kendi içinde de birkaç türü vardır.
Akıcı Afazi veya Wernicke Afazisi – Beynin temporal lobunun hasar görmesi, akıcı afazinin en yaygın türü olan Wernicke afazisine (aşağıdaki şekle bakınız) neden olabilir. Wernicke afazisi olan kişiler anlamsız uzun, tam cümlelerle konuşabilir, gereksiz kelimeler ekleyebilir ve hatta uydurma kelimeler oluşturabilirler. Konuşmaları benzetme olarak “Kelime Salatası” olarak adlandırılmaktadır.
Örneğin, Wernicke afazisi olan biri, “Bulaşıklar sıcak sen biliyorsun ve ben koşmak için senin daha önce istediğin gibi onunla ilgilenmek istiyorum,” diyebilir.
Örneğin, düşük bütçeli “Beyaz Fil (White Elephant)” filmini yöneten Jesse V. Johnson film çekilirken iki film müfredatının gelip kendisine, Bruce Willis’in birden “Neden burada olduğunu biliyorum ve neden burada olduğunu biliyorum ama ben neden buradayım?” diye yüksek sesle soru sorduğunu söylediklerini belirtmektedir.
Sonuç olarak, kişinin ne söylemeye çalıştığını takip etmek genellikle zordur. Wernicke afazisi olan kişiler genellikle konuşma hatalarının farkında değildir. Bu tür afazinin bir başka ayırt edici özelliği, konuşmayı anlamada da güçlük çekilmesidir.
Akıcı Olmayan Afazi veya Broca Afazisi – Akıcı olmayan afazinin en yaygın tipi Broca afazisidir. Broca afazisi olan kişiler, öncelikle beynin ön lobunu etkileyen hasara sahiptir. Frontal lob motor hareketler için de önemli olduğundan, genellikle sağ tarafta kol ve bacakta güçsüzlük veya felç olur. Broca afazisi olan kişiler konuşmayı anlayabilir ve ne söylemek istediklerini bilirler, ancak sıklıkla büyük bir çabayla üretilen kısa cümlelerle konuşurlar. Genellikle “ve”, “veya”, “ile” gibi küçük sözcükleri atlarlar.
Örneğin, Broca afazisi olan bir kişi, “Köpeği yürüyüşe çıkaracağım” demek için “Yürüme köpek“, “Sokakta iki araba var” demek için “Araba araba sokak” diyebilir. Broca afazisi olan kişiler genellikle başkalarının konuşmalarını oldukça iyi anlarlar. Bu nedenle, genellikle zorluklarının farkındadırlar ve kolayca hüsrana uğrayabilirler.
Başka bir afazi türü de global afazidir. Beynin dil alanlarının geniş bölümlerinin hasar görmesinden kaynaklanır. Bu genel afazili bireyler ciddi iletişim güçlükleri yaşarlar ve konuşma veya dili anlama becerileri son derece sınırlı olabilir. Birkaç kelime bile söyleyemeyebilirler veya aynı kelimeleri veya cümleleri defalarca tekrarlayabilirler. Basit kelimeleri ve cümleleri bile anlamakta zorlanabilirler.
Kaynaklar:
- http://www.latimes.com/entertainment-arts/movies/story/2022-03-30/bruce-willis-aphasia-memory-loss-cognitive-disorder
- http://www.nidcd.nih.gov/health/aphasia
- http://www.bbc.com/news/entertainment-arts-64670521
Tavsiye Edilen Makaleler:
Okumanın Nörobilimi – Okuma Beynin Hangi Bölümlerini Kapsıyor?
Zihinsel Sözlüğün Nörobilimi – Zihinsel Sözlük Beyinde Nasıl Oluşuyor?
