Okuduğunu hızlı anlama demek, metinde verilen mesajın, konunun ve olayların hızlı bir sentezini yapıp, metinden anlam çıkarmak demektir. Hızlı anlama, yazarın okuyucusuna vermek istediği mesajı tüm bağlamlarıyla doğru bir şekilde anlamaktır. Burada mesajı yazılı olarak ileten yazarın yazma becerisi kadar, mesajı alan okuyucunun da yazarı doğru anlaması önemlidir.
Eğer her şey yolundaysa, anlama sorunlarına yol açan nedenin disleksi veya DEHB gibi nedenlerden kaynaklanabileceğini göz önünde tutmakta yarar vardır. Hatta normal bir okuyucu olarak bizim de zaman zaman kavramada gösterdiğimiz zayıflıklar vardır. Bunlar, psikolojik durumumuz, okunan metnin karmaşık olması veya konuya yabancılık gibi okuduğunu anlamaya engel olabilecek durumlardan kaynaklanabilir.
Diğer nedenler, kelimeleri tanıma ve çözmede zorluklar, sınırlı kelime bilgisi, konuya düşük ilgi veya okuma motivasyonu ile ilgili de olabilir.
Okuduğunu hızlı anlama tek konu üzerinde durmaz; ses farkındalığı, kelimeyi anlama ve cümleleri bağlayabilmek de okuduğunu hızlı anlamanın birer parçasıdır.
Genel kavram, yazardan ana fikrini gördüğünüz metni anlamaktır. Bu durumda, metinle etkileşime girer, önceki bilgilerle bağlantı kurar ve sonuçlar çıkarırsınız.
Metni özetlemek ve daha derin bir anlam elde etmek, öğrencilerin ayrıntılı kompozisyonlar yazmasına ve etkili bir şekilde iletişim kurmasına yardımcı olur. Profesyonellerin metni anlaması, yazılı iletişimi analiz etmesi ve geri bildirim verebilmesi gerekir.
Bu beceriler TV ve gazete haberlerini, çalışma raporlarını ve sosyal medyadaki güncel olayları okuyup anlamanıza da yardımcı olabilir. Olaylara eleştirel bir bakış ve bilinçli bir görüş söyleyebilirsiniz. Ayrıca okumak ve okumaktan zevk almak için motive de olursunuz.
Okuduğunu Hızlı Anlamada Çekilen Güçlükler ve Belirtileri
Okuduğunu hızlı anlama güçlüğü, okuduklarınızın yalnızca bir kısmını veya hiçbir yerini anlayamadığınızda ortaya çıkar, görünür olur. Ne iş yapıyorsanız yapın, okuduğunu anlamada aşağıda sayılan zorluklarla karşılaşıyorsanız tavsiyelerimizi dikkate alın.
1-) Sesli okumada zorluk çekiyorsanız
Yaşa uygun metinler verildiğinde, sözlü dil becerileri zayıf olanlar metinleri akıcı bir şekilde okuyamazlar. Okumaları birçok ani duruşla kesilir. Türkçede bazı zor kelimelerin telaffuzunda birden bire duraklama olur. Kekeleme yaşanabilir. Bu gibi zor sözcükleri okumak ve akılda tutmak onlar için zordur.
2-) Kelimeleri çözmede zorlanıyorsanız
Kelime hazineniz zayıfsa ve ilişkili, eş sesli, anlam benzerliği olan kelimelere karşı bir ilginiz yoksa ve az okuyan biriyseniz zor kelimeleri çözmek anlamanızı zorlaştırır.
3-) Yazma beceriniz zayıfsa
Metnin uzunluğu, metindeki yazım hataları ve diğer dilbilgisi hatalarıyla doluysa anlayamazsınız. Bunu geçmenin yolu yazmaktır. Siz de yazarak kelime hazinenize katkıda bulunun.
4-) Kelime hazineniz zayıfsa
Bu az okuyan insanların durumudur. Az okuyan az kelime haznesine sahip olur. Sınırlı kelime hazinesi olanlar okuduğunu anlamakta zorlanır. Bir kelime size tanıdık gelmiyorsa onu anlamaya çalışmaktan vazgeçersiniz. Çok fazla yeni kelimeyle karşılaşırsanız, metin gözünüzde büyür ve ana fikrin kontrolünü kaybedersiniz. Yapmanız gereken, ısrarla ve tekrarla yeni kelimeleri öğrenmek ve gerektiğinde hatırlamaktır.
5-) İfade becerileriniz zayıfsa
Kelimeleri, kendimizi nasıl hissettiğimizi ve neler düşündüğümüzü iletmek için kullanırız. Zayıf anlama becerileri otomatik olarak iletişim becerilerini olumsuz şekilde etkiler.
6-) İlginiz zayıf veya çabuk vazgeçiyorsanız
Düşük anlama becerisine sahip insanlara okumak zor gelir. Çünkü okumaktan hoşlanmamaları kitap okumaya veya herhangi bir yazıya olan ilgilerini hızla kaybetmelerine neden olur. Bu nedenle okuma yazma etkinliklerine ilgi göstermeyeceklerdir.
7-) Kelimelerin anlamını ve telaffuzunu bilmiyorsanız
Kelimeleri karıştırmak okuduğunu anlama becerisi zayıf insanlar arasında yaygın bir işarettir. Özellikle eş sesliler veya ses benzerliği olan kelimelerin kullanım yerleri karışabiliyor.
😎 Bilgi birikimiyle ilişki kuramama
Okuduğunu hızlı anlama – Daha önceki okuduklarınızı hatırlayamamak veya önceki bilgilerle bağlantı kuramamak, en göze çarpan zayıf anlama işaretleridir. Okuduklarınızı gerçek hayattan örneklerle bağdaştıramadığınızda metin görselleştirme becerilerinden yoksunsunuz demektir.
9-) Okuma sırasında konsantrasyonuz eksikse
Okuduğunu hızlı anlamak için konsantrasyon gereklidir; yani dikkati dağılmadan uzun bir süre bir metne odaklanabilmek… Zayıf konsantrasyon, okuduğunu zayıf anlama ile etkileşime girdiğinde dikkat dağıldığı için metnin ana fikrinden koparsınız.
10-) Metnin tamamını özetleyemiyorsanız
İyi bir okuyucu metin yapısını analiz etmeli, ana kavramları özetlemeli ve yazarın niyetini aktarmalıdır. Önemli detayları atlamak ya da onları görmezden gelmek de okuduğunu anlama problemlerinin bir işaretidir.
Okuduğunu Anlamayı Etkileyen Nedenler
Okuduğunu anlama, okurken kaygı, düşük okuma motivasyonu, gelişmemiş kelime çözme becerileri ve tıbbi problemler gibi bir dizi faktörden etkilenir.
1-) Metnin karmaşıklığı
Bir yazı parçasının ne kadar karmaşık olduğu, okuyucunun seviyesine bağlıdır. Türkçeye güçlü bir şekilde hakim olmak, yazarların üslup ve ifadelerini yakından tanımanızı sağlar
Entelektüel düzeyi yüksek ve iyi derecede Türkçe konuşan kişilerin okuma hızı ortalamanın üzerindedir; çünkü geniş bir kelime dağarcığına sahiptirler, bu da onların akıcı ve hızlı okumalarını, önemli kavramları seçmelerini sağlar.
Meslek sahipleri, kendi alanlarındaki teknik metinleri uzman olmayanlardan daha hızlı okuyabilir. Çok fazla metin okumaya alışmış öğrenciler, sıradan okuyuculara göre daha iyi anlayacaklardır.
2-) Çevresel faktörler
Telefonun çalması ve gürültü ortamlarda okumak risklidir. Konsantrasyonunuzu kaybetmenize neden olur. Aynı şey, sınavlarda, stresli durumlarda, panik veya endişeli olduğunuzda da olacaktır. Öğretmenlerin ve velilerin yüksek beklentileri de özellikle küçük çocuklarda endişe, stres ve panik durumu doğurur ve ne okuduğunun farkına bile varamaz.
3-) İlgi ve motivasyon
Can sıkıntısı ve monotonluk, okuduğunuz metinden kopuk hissetmenize neden olabilir. Bir kitap zahmetli ve sıkıcı olduğunda, onu okumaktan zevk almazsınız ve bu nedenle metne daha az dikkat edersiniz.
4-) Kod çözme veya kelime tanıma hızı
Okuduğunu anlamayı etkileyen diğer bir faktör, bir pasajdaki kelimeleri ne kadar hızlı çözüp tanıyabildiğinizdir. Kelimeleri çözmekte ve tanımakta zorlanıyorsanız, pasajları anlamakta zorlanan yavaş bir okuyucu olduğunuzu fark etmiş olabilirsiniz.
5-) Sınırlı kelime hazinesi
Okuduğunu anlama, kelime bilgisinden de etkilenir; çünkü okuyucular, kendisine yabancı gelen ve zihninde bir imaj oluşturmayan kelimelerin nasıl telaffuz edileceğini ve ne anlama geldiklerini bilmezler.
Geniş kelime dağarcığına sahip insanlar, okuduklarını, bağlamlarına göre cümlenin akışında yer alan ve bilinmeyen kelimelerin anlamını tahmin ederek de anlayabilirler.
6-)Tıbbi Sıkıntılar
- DEHB: Dikkat Eksikliği/Hiperaktivite Bozukluğu’nun kısaltmasıdır. DEHB olan kişiler okuduklarını hatırlamakta sorun yaşarlar. DEHB, uzun süre odaklanmayı zorlaştıran nörogelişimsel bir bozukluktur.
- Disleksi: Bir kişinin konuşma seslerini seçemediği ve bunları harflere bağlayamadığı bir öğrenme bozukluğudur. Disleksisi olan bir kişi basit pasajları bile okumakta zorlanır.
Okuduğunu Anlama Nasıl Geliştirilir?
Okuduğunu anlama, hem öğrenciler hem de iş ve meslek sahipleri için önemli bir beceridir. Metnin daha iyi anlaşılması, okumayı zevkli hale getirir. Akılda tutma ve anlamayı geliştirmenize yardımcı olması için aşağıdaki stratejileri kullanmak önemlidir.
Okurken anlamayı artırmak için bazı stratejiler:
1-) Kelime dağarcığınızı geliştirin
Ne kadar çok okursanız, o kadar çok kelime öğrenirsiniz ve kelimelerin anlamlarını tahmin etmeniz sizin için daha kolay hale gelir. Okurken yeni kelimeler yazarak, bunları kontrol ederek, yazı veya konuşmanızda kullanarak kelime dağarcığınızı geliştirin.
2-) Metin tartışmalarında kendinizi test edin
Kendinize metin hakkında sorular sormak, ne kadar hatırlayabildiğinizi görmenize yardımcı olur. Daha da önemlisi, metinden temalar, tekrarlanan fikirler, karakterler ve dersler çıkarıp yorum yapmak anlayışınızı genişletir.
3-) Bilinmeyen kelimelerin anlamını öğrenmek için bağlam ipuçlarını kullanın
Bilmediğiniz kelimelerle karşılaştığınızda, cümleyi tekrar okumayı deneyin ve içeriğine göre anlamını tahmin edin. Sözlükte kelimeleri aramak için durmak genellikle okuma akışını öldürür.
4-) Ana fikri kendi kelimelerinizle yazın
Metni özetleyin, temel ayrıntıları not edin. Önemli temaları kendi kelimelerinizle yazın. Önemsiz ayrıntıları dışarıda bırakmayı unutmayın.
5-) Metni okuma bölümlerine ayırın
Bir kitabı veya metni bitirmek için okuma hedefleriniz olsun. Bir gecede 20 sayfa okuyacağım, diyorsanız okuyun ama kısa süre içinde bu sayfa sayılarını küçük adımlarla artırın. Kendinizi hızlandırmak, özellikle teknik metinleri okurken, hedefe yönelik okuma için uygundur.
6-) Birlikte okuyun
Eşinizle veya çocuklarınızla birbirinize yüksek sesle okumak, akıcılık ve kod çözme konusunda yardımcı olur. Başlamak için bir kitap seçin ve okuyun. Kitabı bitirdikten sonra, okuma ortağınıza sorular bulun. Bunu çocuklarla da yapabilirsiniz. Çocuğunuza metin veya makale okutun, siz dinleyin. Ara sıra ona da yorum yaptırın. Daha sonra ikiniz birbirinize yüksek sesle okumalısınız. Kitabı bitirdikten sonra metinle ilgili sorular sorun.
7-) Başka bir kitapla veya metinle ilişki kurun
Eski bilgileri yeni bilgilerle birleştirin. Yeni bilgilerle bağlantı kurmak teşvik edicidir ve sizi meşgul eder. Yazarın niyetini daha iyi anlamaya yardımcı olur.
😎 Metnin yapısını ve ana fikrini analiz edin
Metin analizi ancak metni anladıysanız mümkündür. Okumanın bir neden-sonuç hikâyesi, problem çözümleri yapısı vb. olup olmadığını kontrol edin. Metin yapısı analizi, metne daha derin anlamlar vererek okuduğunuzu anlamanızı geliştirir.
Sonuç: Zayıf yönlerinizi güçlendirin
Zayıf nokta şudur: Fikirleri birleştirememe ve metni hatırlayamamak. Diğer zayıf noktalar ise, zayıf konsantrasyon, kelime tanımama, kelimeleri okumada zorluk çekme, ayrıntıları gözden kaçırma ve daha fazlasıdır.
Okuduğunu anlamayı etkileyen faktörler; DEHB, disleksi, okumaya ilgi, kelime tanıma hızı, sınırlı kelime bilgisi ve metin karmaşıklığı gibi dış faktörlerdir.
Kelime dağarcığınızı geliştirerek okuduğunuzu anlama yeteneğinizi geliştirin. Ayrıca, bir okuma arkadaşınızla metni görselleştirmeyi ve sesli okumayı deneyin.
