Bu yazımızda, “ASİT – Yaratıcı Düşünme Teknikleri”nin yaratıcısı olan Dr. Roni Horowitz’in ifadelerinden hareketle, TRİZ ve ASIT kavramlarının hayatımızda ne kadar önemli bir yere sahip olduğunu anlatmak istiyorum.
Önce ASIT’in öyküsünü, kavramının mucidi olan Dr. Roni Horowitz’in dilinden dinleyelim:
“TRIZ ile tanışmam 1988 yılında bir Mühendislik dergisinde ‘40 saatlik Yaratıcı Düşünme kursu’ reklamını gördüğümde başladı. Merak ettim. “Biri bana icat etmeyi öğreten 40 saati doldurabiliyorsa, içinde bir şeyler olmalı” diyerek bu konuya ilk adımı atmıştım.
Eğitmen, yöntemin yaratıcısı olan Genrich Altschuller ile çalışmış olan Ginadi Filkovsky idi.
İlk andan itibaren Ginadi’nin, bir süredir kafamda uçuşan ama bir türlü yakalayıp aktarılabilir bilgiye dönüştüremediğim fikirleri net ve doğru bir şekilde dile getirdiğini hissettim.
Yönteme duyduğum coşkuya rağmen, onunla ve öğretilme şekliyle ilgili belirli bir eksiklik hep beni rahatsız etti. Detaylara girmeden önce, size kurstaki deneyimlerimden birini anlatayım:
Derslerden birinde ev ödevi olarak aşağıdaki problem verildi (bir TRIZ klasiği):
Metal bilyeler, içinde bir bükülme olan bir boruda hızla hareket ediyor. Borunun büküldüğü noktada bilyeler borunun “duvarlarına” çarparak sürtünüyor ve bu, borunun duvarında hasara neden oluyor. Çözmemiz gereken sorun şudur: Bilyelerin borunun duvarlarına çarparak sürtünmeye ve hasara neden olmasını nasıl önleriz?
Eve geldiğimde hemen öğrendiğimiz yönteme göre soruna yaklaşmaya başladım.
İşe yarayan çözümü şöyle bulmuştum:
“Boruya yağ dökün ve boruyu büküldüğü noktada soğutun. İnce bir yağ tabakası virajda donarak boruyu koruyacaktır. Çözümüm harikaydı. Bir sonraki derste tahtada çözümümü sunmak için gönüllü oldum ve Ginadi’nin yanıtını bekledim.
“Çok güzel,” dedi, “ama şimdi size daha zarif bir çözüm göstereyim” deyince, kulaklarıma inanamadım; daha zarif bir çözüm mü?”
Ginadi, boruyu yağlamak yerine metal bilyelerin bu aşınmayı koruyabileceği bir çözüm sundu. Borunun büküldüğü noktada açılacak bir oyuk (niche) bunu yapabilirdi. Böylece, bilyeler oyuğa gelince hızları kesiliyor, orada az birikme ile arkadan gelen toplar onları itekleyecek şekilde birikerek akıyordu. Böylece borunun iç duvarına şiddetli sürtünme oluşturmadığından kurgu boruyu koruyordu. Aslında metal topları oyuk içinde tutan şey, yine metal topların kendisidir.
Bunun gerçekten zarif bir çözüm olduğu konusunda hemfikir olmak zorundaydım. Yönteme inandım, ancak “neden ders kitaplarındaki ezberimizle hareket ediyoruz ve zarif sonuca biz ulaşamıyoruz” diyerek kendime hayıflandım.
—– Sponsor Bağlantı —–
—– Yazının Devamı —–
TRİZ’e Yaptığım Katkı
Birkaç yıl sonra TRIZ metodunu bir eğitimci olarak ben öğretmeye başladığımda, TRIZ yönteminin çeşitli şekillerde daha da geliştirilebileceğini fark etmeye başladım. Geliştirilen yöntemlerin daha güçlü olmanın yanında öğrenilmesinin de daha kolay olacağından giderek daha da emin oldum.
Sonuç olarak doktora (Ph.D.) çalışmamı ve tezimi TRIZ yönteminin geliştirilerek basitleştirilmesi üzerine adadım. Bu uzun araştırma ve çalışmanın sonucu ise – yeni bir yaratıcı düşünme yöntemi olan “ASİT Yaratıcı Düşünme Tekniği” şu anda tam karşınızda duruyor.
Tekniğin adını İngilizce “Advanced Systematic Inventive Thinking (ASIT)“ ifadesinin baş harfleri oluşturuyor. Bu tekniğin Türkçesi “Alternatif Sistematik İnovasyon Tekniği (ASİT)” olup, bu eğitimin tüm dünyadaki her türlü Türkçe eğitim ve yayın hakları Mega Hafıza Ltd. Şirketine aittir.
“Yaratıcı Düşünmede Prizma Teknikleri” konusunda çalışmaları olan arkadaşım ve Dünya Hafıza Şampiyonu Melik Duyar tekniğin kısa yazılışının değişmemesi için yönteme Türkçe olarak “Alternatif Sistematik İnovasyon Teknikleri (ASİT)” adını vermeyi önerdi. Bence bu isim tekniğin evrensel olarak aynı isimle anılması doğrultusunda çok da iyi oldu.
Asit’in Temel 4 Adımı
ASIT (Advanced Systematic Inventive Thinking ya da Alternatif Sistematik İnovasyon Teknikleri), TRIZ’den türetilen yaratıcı bir düşünme yöntemidir.
Şimdi, ASİT’in dört ana adımını açıklayacağım.
Birinci adım: “İdeal Nihai Sonuç”tan “Kapalı Dünya” durumuna
Bir gün yaratıcı çözümler koleksiyonumu gözden geçirirken o zaman, hemen hemen tüm çözümlerin (Kesinlikle en zarif olanları da dahil!) ortak olduğu bir şeyi fark ettim: Tek bir çözüm, sorun dünyasına yeni bir tür bileşenin eklenmesini içermiyordu.
Bu yeni bulguyu incelemeye devam ediyordum ve bu kuralın bir istisnasına rastlamadım. Bu ilke yönteme eklendi ve “Kapalı Dünya Durumu” olarak bilinmeye başlandı. Boru sorunu üzerinde çalışırken bu durumun farkında olsaydım, muhtemelen birçoklarıyla birlikte Ginadi’nin çözümüne ulaşırdım.
TRIZ de ayrıca bir sorunu çözmek için mevcut kaynakları kullanmayı tercih eder. Ancak ASIT’in aksine, bu ilke yöntemin içinde dağılmıştır. İdeal Nihai Sonuç ilkesinde (“En iyi sistem, sistemsizliktir.” – Altshuller) ve TRİZ’in kırk ilkeden bazılarında bulunabilir.
Bu açıdan TRIZ ve ASIT arasındaki en önemli fark, ASİT’te Kapalı Dünya koşulunun en önemli ilke olmasıdır.
Aslında ASIT’i kullanmanın ilk adımı problemin dünyasını tanımlamaktır. Bir kez tanımlandığında, problem çözücü, çözüm için tüm yapı taşlarının tam önünde olduğunu ve çözümün basitçe mevcut nesnelerin yeniden düzenlenmesini gerektirdiğini bilir. Bu, yönteme büyük bir odak ve güç katar. Ayrıca her gerçek sorunu eğlenceli bir bulmacaya dönüştürür.
İkinci adım: “Çelişkileri Çözmek”ten “Niteliksel Değişimi Sağlamak”a
Kapalı Dünya koşulu, problem dünyası ile çözüm dünyası arasındaki benzerlikle ilgilenir. Dolayısıyla, iki dünya arasındaki farkı belirleyecek başka bir ilkeye ihtiyacımız olduğu açıktır. Çelişkileri çözme fikri iyi bir başlangıç noktasıydı.
Altshuller’in icat bilimine en büyük katkısı, bence, yaratıcı çözümlerin çelişkilerin üstesinden geldiği fikriydi (oysa rutin çözümler uzlaşmaya dayanır). Boru ve metal bilye örneğine geri dönersek, çelişkiyi şu şekilde analiz edebiliriz: Bilyelerin hızının arttırılması sistemin verimini artırır ama aynı zamanda sistemin aşınmasını ve yıpranmasını da artırır.
TRIZ’in bir çelişkiyi tanımlama biçiminden birini belirlemek kolaydır, ancak TRIZ “bir çelişkiyi çözmenin” ne anlama geldiğini netleştirmez. Gerçekten de, çelişkinin çok iyi tanımlandığı birçok TRIZ örneği gördüm, ancak çözüm gerçekten problemin üstesinden gelmedi.
Örneğin çok daha sert bir malzemeden yapılmış bir boru kullandığımızı varsayalım, bu çelişkiyi aşıyor mu? Bir çelişkiyi çözmenin ne anlama geldiğinin açık bir göstergesi önemlidir, çünkü aksi takdirde, TRIZ’i yeni fikirler bulmak için kullanmak yerine, insanlar eski fikirlerini haklı çıkarmak için kullanacaklardır.
Açık bir kriter arayışımda, bir kez daha yaratıcı çözümlerin geniş bir koleksiyonunu dikkatlice araştırdım ve ilginç bir şey keşfettim:
Gerçek yaratıcı çözümlerde, sistemin ana sorun faktörüne verdiği yanıtta bir değişiklik vardı (ana problem faktörü, belirleyici bir değişkendir). Problemin yoğunluğu; örneğin, boru problemindeki ana problem faktörü bilyelerin hızıdır). Problem çözülmeden önce asıl problem faktörü, istenmeyen etkilerin yoğunluğu ile doğrudan ilişkilidir. Çözüm bulunduktan sonra, ana faktörün ya etkisi yoktur ya da etkisi tersine çevrilir (böylece bu faktör durumu gerçekten iyileştirir). Sonuç, ana problem faktörünün değerine duyarsız sağlam bir tasarımdır.
Örneğin, metal bilyelerin örnek olay incelemesi ile ilgili olarak, problemde, bilyelerin hızı ile borudaki hasar artmaktadır. Çözümde (bu toplar ve boru arasında doğrudan bir temas olmadığı için) borudaki hasarın bilyelerin hızıyla hiçbir ilgisi yoktur. (Bkz. şekil 1).
Şekil 1: Sistemin topların hızına verdiği tepkinin değişimi
Bu bulgu, ASIT’in aşağıdaki şekilde tanımlanan Niteliksel Değişim ilkesi haline gelecek şekilde genelleştirildi: Ana sorun faktörünün etkisinin ya tamamen ortadan kaldırıldığı ya da tersine çevrildiği çözümler arayın.
Belirli bir çözümün ilgili şartı karşılayıp karşılamadığını test etmek çok kolay olduğu için bu iyi bir kriterdir.
Üçüncü adım: TRİZ’in 40 İlkesinden ASİT’ in Fikir Üreten Beş Aracına
Bu noktaya kadar ASIT’in iki kuralını gördük, Kapalı Dünya kuralı ve Niteliksel Değişim kuralı. Bu kurallar eski fikirleri ayıklamada çok etkilidir, ancak yine de yenilerini yaratmak için bir mekanizmaya ihtiyacımız var. Daha spesifik olarak, kapalı dünyadaki gizli fırsatları belirlememize yardımcı olacak araçlara ihtiyacımız var. Bu araçları aramanın yeri elbette TRIZ’in 40 ilkesidir. Bu 40 ilke, TRIZ’in fikir geliştirmeye yönelik ana operasyonel araçlarıdır.
Bununla birlikte, TRİZ yaklaşımının bazı dezavantajları vardır:
1- Değişkenleri belirlemek zaman alıcıdır (çözüme ulaşılamadığında hüsrana yol açar).
2- Değişkenler daha çok mühendislik problemleriyle bağlantılıdır (TRIZ evrensel bir problem çözme yöntemi olacak kadar güçlüyken…).
3- Eğitim, 40 ilke ile pratik olarak gerçekleştirilemeyen tekrarlayan alıştırmalar (örneğin her ilke için 10 problem çözme) gerektirir.
Yukarıdaki sorunları çözmek için, TRIZ’in 40 ilkesi, ASIT’in beş fikir uyandıran aracına indirgenmiştir: Soruna çok özel olan ilkeleri ortadan kaldırılmıştır. Ayrıca çok sık kullanılmayan ilkeler de ortadan kaldırılmış ve benzer ilkeler de bir araya toplanmıştır.
ASİT’İN 5 İlkesi:
1-) Birleştirme: Mevcut bir bileşene yeni bir kullanım atayarak sorunu çözün (boru ve metal bilyeler sorunu Birleştirme ile çözülür; bilyelerin konuluş biçimiyle boruyu korumak mümkündür. Böylce bilyelere başka bir görev atanmıştır.)
2) Çoğaltma: Mevcut bir nesnenin biraz değiştirilmiş bir kopyasını mevcut sisteme dahil ederek sorunu çözün.
3) Bölme: Bir nesneyi bölerek ve parçalarını yeniden düzenleyerek sorunu çözün.
4) Simetriyi Kırmak: Simetrik bir durumu asimetrik bir duruma çevirerek sorunu çözün.
5) Yok Etme: Bir nesneyi sistemden kaldırarak ve eylemini mevcut başka bir nesneye atayarak sorunu çözün.
ASIT’in beş fikir uyandıran aracının ilginç bir yönü, her birinin belirli bir zihinsel blokla ilişkilendirilebilmesidir. Örneğin, Birleştirme tekniği İşlevsel Sabitliğin üstesinden gelmeye yardımcı olurken, Bölme Tekniği Yapısal Sabitlik ile başa çıkmamıza yardımcı olur.
Dördüncü adım: Diğer TRIZ öğelerini ortadan kaldırmak
Çelişkiler Matrisine ek olarak, 40 ilke ve ideal nihai sonuçlar ASIT’in iki kuralına (Kapalı Dünya ve Niteliksel Değişim) ve beş araca (Birleştirme, Çoğaltma, Bölme, Simetriyi Kırma ve Eleman Yok Etme) dönüştürülmüştür.
Standart çözümler ve fiziksel etkiler
TRIZ’in araçlarından biri, hazır, son derece alana özgü standart çözümler ve fiziksel etkiler topluluğudur. Bu koleksiyon paha biçilmez bilgiyi temsil eder ve bir mühendise zorlu problemleri çözmeye çalışırken kesinlikle yardımcı olabilir.
Sistemlerin Evrimi
Bu TRIZ aracı, mevcut bir ürünün gelecekteki gelişimiyle ilgili tahminler yapmak için kullanılır. Bu yeteneğin kullanımlarından biri yeni ürünler icat etmektir. ASIT de aynı amaç için kullanılabilir.
Küçük adam yöntemi
“Küçük adam”, fikirleri soyut bir düzeyde modellemek için kullanılan bir TRIZ aracıdır. Kesinlikle güçlü bir yaklaşım olmasına rağmen, bir kez daha, geometrinin önemli bir rol oynadığı fiziksel dünyadaki problemler için yararlı olan özel bir yaklaşımdır.
Özet
Bu yazıda TRIZ’i ASIT’e dönüştüren ana adımları anlatmaya çalıştım. Bu hamle, öğrenilmesi ve akılda tutulması daha kolay (daha az sayıda kural ve araçla elde edilen), uygulamada daha evrensel (mühendisliğe özgü araçların ortadan kaldırılmasıyla elde edilen) ve problem çözücüyü gerçek bir yaratıcı çerçeve içinde tutan daha sıkı (burada kapalı dünya ilkesi işe yarıyor) bir yöntem yaratma arzusundan kaynaklandı.
ASIT, yeni bir ikameden çok TRIZ’i tamamlayıcı olarak görülmelidir. Bazı insanlar problem çözme deneyimlerine ASIT aracılığıyla başlamayı ve daha sonra özellikle mekanik tip problemlerle daha çok ilgileniyorlarsa TRIZ’e geçmeyi daha kolay bulacaklardır. Diğer insanlar da TRIZ ile başlayıp ASIT’in kendileri için daha uygun olduğuna karar verebilirler.
Referanslar
Altshuller, G. S., 40 İlke: TRIZ Keys to Technical Innovation, Çeviren Lev Shulyak, Teknik Yenilik Merkezi, Worcester, MA. 1998
Horowitz R., Maimon O., “Tasarım Buluşları için Yeterli Koşullar” IEEE Systems Man and Cybernetics, bölüm C, Ahugust 99.
Horowitz R., Maimon O., “Creative Design Methodology and the Sit Method”, Proceedings of DETC’97: 1997 ASME Design Engineering Technical Conference, Sacramento, 1997.
