Sağlaklık, Solaklık ve Beyin Yarım Küreleri – Nadir görülen bir fenomen olan solaklık, ister istemez insanların dikkatini çekiyor ve akla çok sayıda sorular getiriyor. Bu arada solakların daha yetenekli ve sanatsal olduğuna dair söylentiler duyuluyor. Peki, bu varsayımlar ne kadar doğrudur ve sağ veya sol eli tercih ettiğiniz kullanım size beyniniz hakkında ne söylüyor?
Sağlaklık ve Solaklık Beyinle İlgili Ne Söylüyor
El kullanımı, bir elin kullanımının diğer ele göre daha iyi performansını veya tercihini temsil etmektedir. Sağlaklık dünya nüfusunun % 90’ında gözlenen en yaygın tiptir. Toplumun % 10’unu öncelikle solaklık ve ardından çok nadir bir karışık el ve iki el becerisi türü izliyor. Sağlaklık veya solaklık önemli bir fizyolojik özellik olmasına rağmen, el kullanımının kökenleriyle ilgili halâ soru işaretleri vardır.
Pek çok bilim insanı, genetiğin el kullanımının ana belirleyicisi olduğunu varsayarken, diğerleri aynı fikirde değil ve diğer faktörlerin de önemli bir rol oynadığına inanıyor. El kullanımındaki farklılıkların bazı davranışsal ve anatomik ölçülerle ilişkili olduğuna da inanıyorlar.
El kullanımı beynimizin yapısını, daha spesifik olarak asimetrisini yansıtmaktadır. Sağ ve sol beyin yarıkürelerindeki fonksiyonel farklılıkların, el baskınlığı olgusunun altını çizdiğine inanılıyor. El kullanımı, beynimizin asimetrik bir şekilde çalıştığının belki de en açık göstergesidir.
Sol yarıküre sağlaklığı, yani baskın sağ eli kontrol ederken, sağ yarıküre baskın solaklığı kontrol etmektedir. Çoğu insanda sol yarıküre dil ve mantık konusunda uzmanlaşmıştır. Sağ yarıküre uzmanlığı ise sezgi,resim ve şekille ilgilidir.
Çalışmalar, dil lateralizasyonunda gözlemlenen farklılıklarla el tercihini ilişkilendirmiştir. Daha kesin olarak, sağ elini kullanan bireyler, dilin sol yarıküre kontrolü ile karakterize edilirken, sol elini kullananlar dilde veya iki taraflı konuşma temsilinde sağ yarıküre hakimiyeti göstermiştir.
İlginç bir çalışma, erken çocukluk dönemindeki el kullanımının dil gelişimini etkileyip etkilemediğini sorgulanmıştır. Bu çalışmada yazarlar, 6 ila 18 aylık bebeklerin her ay ve daha sonra yeni yürümeye başlayan bebekken (18 ila 24 ay arası) el kullanımlarını değerlendirdi. Bebeklik döneminde sağ elin sürekli kullanımının 24 aylıkken üstün (ileri) dil becerilerine sahip olmakla ilişkili olduğunu bulmuşlardır. Öte yandan, bebeklik döneminde lateralize olmayan ve yeni yürümeye başlayan çocuklar olarak sağ veya solak olan çocuklar, yaşlarına göre beklenen ortalama dil puanlarına sahipti.
Beyin yarım kürelerinin vücudu çapraz olarak yönettiği 1950 yılından beri bilinen bir gerçektir. Beyin yarım kürelerinin farklı fonksiyonları yönettiği konusu 1980’li yıllarda anlaşılmış, konuşma ve dil becerilerinin sol yarım küre fonksiyonu olduğu ortaya çıkmıştır. Konuşma harfler ve kelimelerle ilişkilidir. Toplumun % 90’ının yazı yazarken sağ elini kullanıyor olması, toplumun bu bölümünün sağ yarım küresinde dil lateralizasyonunun üstünlüğünü göstermektedir. Toplumun % 10’unun yazı yazarken sol elini kullanması, dil becerilerinin bu grupta sağ yarım küre tarafından yönetildiğini göstermektedir.
Sağ ve sol elini kullanan bireyler arasında beynin görsel alanlarının lateralizasyonunda da farklılıklar vardır. Sağ elini kullananlarda, sağ fusiform yüz bölgesi (yüz görselleştirmesinden sorumlu alan) ve ekstrastriat vücut bölgesi (vücut görselleştirmesinden sorumlu) çok daha yüksek aktivasyon vardır. Bu arada, sol elini kullananlarda, bu alanlar her iki beyin yarıküresinde de eşit olarak aktive edilmektedir.
Beyin asimetrisi ve el tercihi, fetal gelişim sırasında bile çok erken saptanabilir hale gelmiştir. Ultrason muayeneleri, 10. gebelik haftasında bile çoğu fetüsün sağ kolunu soldan daha sık hareket ettirdiğini, 15. haftadan itibaren ise fetüslerin çoğunun sağ baş parmağını emdiğini ortaya koymuştur. Bunun gelecekteki el kullanımı için bir tahmin olduğuna inanılıyor.
Sol elini kullananların ve sağ elini kullananların beyinleri yapılarında farklılık gösterse de, mevcut literatür, IQ puanı ile ölçülen zekada kayda değer bir farklılık göstermemektedir.
Sağ ve sol elini kullananların sadece el tercihinde değil beyin yapısında da farklılık gösterdiği aşikardır. Bu ayrıca farklı görevleri yerine getirme ve farklı mesleklerde başarıya ulaşma yeteneğini de yansıtır. El kullanımı erken çocuklukta, hatta fetal gelişim sırasında bile tahmin edilebilir gibi görünüyor, ancak bir eli veya diğerini kullanma tercihimizin kökenlerini aydınlatmak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç var gibi görünüyor.
Kaynaklar:
Corballis, M.C. (2014). Left brain, right brain: facts and fantasies. PLoS Biology. 12(1):e1001767. doi:10.1371/journal.pbio.1001767
Nelson, E.L., Campbell, J.M., Michel, G.F. (2014). Early handedness in infancy predicts language ability in toddlers. Developmental Psychology. 50(3): 809-814. doi:10.1037/a0033803
Banich M (1997). Neuropsychology: The Neural Bases of Mental Function. ISBN 9780395666999.
