Çalışma Belleği / Çalışan Bellek Nedir / “Working Memory” Nedir – Çalışma belleği veya çalışan bellek uzun bir müddet, bilgiyi tutma süresi göz önüne alınarak “kısa süreli bellek” olarak adlandırılmıştır.
Kısa süreli bellek kavramı daha sonra bilgiyi tutma süresinden ziyade işlevselliğine odaklanılarak yeniden tanımlanmıştır. Bununla birlikte, bazı bilişsel psikologlar, çalışan ve kısa süreli bellek arasında ayrım yapmaktadır. Kısa süreli belleğe, bilgilerin kısa depolanması olarak atıfta bulunurlarken, çalışma belleğini bilginin hem depolanması hem de manipülasyonu ile ilgili olan kısa süreli bellek olarak tanımlamaktadırlar.
Bu açıklama ışığında “çalışma belleği” veya “çalışan bellek” şu şekilde tarif edilebilir:
Çalışma Belleği Nedir? / Çalışan Bellek Nedir?
Bilginin hem depolanması hem de manipülasyonu ile ilgili olan kısa süreli belleğe “çalışma belleği” veya “çalışan bellek” denmektedir. Bilgilerin manipüle edildiği ve işlendiği geçici çalışma alanını ifade etmektedir. Çalışma belleği, zihinsel olarak çevrimiçi olmaya eşdeğer olarak düşünülebilir.
Çevremizdeki dünyadan yeni bilgileri algılayıp bunlara dikkat ettiğimizde, mevcut sahip olduğumuz anılar tetiklenir. Bunlar ne gördüğümüzü, duyduğumuzu, kokladığımızı, tattığımızı ve dokunduğumuzu anlamamıza yardımcı olur. Çalışma belleği, biz onları anlarken ve herhangi bir eyleme ihtiyaç olup olmadığını belirlerken en önemli bilgileri aklımızda tutar.
Beyindeki hiçbir fiziksel konum tek başına çalışan bellek kapasitesinden sorumlu görünmüyor. Çalışma belleğinin frontal ve parietal loblarda farklı nöroanatomik konumlara sahip iki süreci içerdiği öne sürülmektedir.
Baddeley ve arkadaşları 1974 yılında çalışan belleğin çok bileşenli modelini ortaya attılar. Bu, “merkezi yürütme“, “fonolojik döngü (seslendirme döngüsü)” ve “görsel-uzamsal kopyalama ” şeklinde üç bileşenli bir modeldi. Merkezi yürütme, fonolojik döngü ve fonolojik ve görsel-uzamsal bileşenler arasında bilgiyi ve dikkati yönlendiren ve yöneten bir çeşit kontrol merkezi olarak gösterildi.
2000 yılında Baddeley, fonolojik, görsel ve uzamsal bilgileri bütünleştiren temsilleri tutan dördüncü bir bileşen olan “epizodik tampon” ekleyerek modeli genişletti. Epizodik tampon aynı zamanda çalışma belleği ile uzun süreli bellek arasındaki bağlantı olarak tanımlandı.
Çalışma Belleğinin Kapasitesi
Kapasite açısından kısa süreli bellek kapasitesiyle ilgili söylenenler çalışma belleği için de geçerlidir. Her ne kadar daha önceleri “7 ± 2” birim (“5” – “9” birim arasında) olduğu iddia edildiyse de, son zamanlarda araştırmacılar işleyen belleğin bir seferde 3-5 yeni bilgiyi işleyebileceğini düşünüyor. Öğrenme deneyimleri tipik olarak yeni bilgiler içerdiğinden, işleyen belleğin kapasitesi birçok insanın aynı anda dört ila beş bitten fazla bilgiyi özümsemesini zorlaştırmaktadır.
Çalışma belleğinin kapasitesi, öğelerin veya parçaların kategorisine ve özelliklerine bağlıdır. Örneğin, çalışma belleğinde harflerden daha fazla rakam ve uzun kelimelerden daha fazla kısa kelime tutabiliriz.
Çalışan bellek üzerindeki sınırlamalar, uzun süreli bellekten (kalıcı depolama) gelen bilgilerle çalıştığında ortadan kalkar.
İşleyen bellek kapasitesinin ölçüleri, okuduğunu anlama (okunan cümleleri akılda tutarak birleştirme), problem çözme (parametreleri akılda tutabilme) ve zeka bölümü ölçümleri (önemli ve ilişkisel bölümlere dikkat) gibi diğer karmaşık bilişsel görevlerdeki performansla güçlü bir şekilde ilişkilidir.
Çalışma Belleğinin Süresi
Çalışma belleğindeki yeni bilgiler geçicidir. Ya kodlanarak uzun süreli belleğe aktarılır, ya da kaybolur.
Goldstein, aktif olarak katılmadıkça, tekrarlanmadıkça veya prova edilmedikçe, çalışma belleğindeki bilginin yaklaşık 10-15 saniye gibi kısa bir süreye sahip olduğunu belirtmiştir.
Örnekler – Çalışan Belleği Ne Zaman Kullanırız?
- Bir yere yazmak veya başka bir şekilde kullanmak için bir kalem ve kağıt bulmaya çalışırken yeni bir telefon numarasını, web adresini veya bir araç tescil numarasını aklımızda tutmaya çalışırken.
- “Döner kavşaktan dümdüz gidin, ikinci sola dönün, 100 metre gidin ve bina sağda okulun tam karşısındadır” gibi sözel tarifleri zihnimizden takip ederken.
- “360 x 45” gibi bir aritmetik işlemini yaparken hem sayıları, hem de ara işlemleri ve sonucu aklımızda tutmaya çalışırken.
- Okuma veya not tutma sırasında söylenenleri akılda tutarak yazma sırasında.
- Okunan kelimeleri ve cümleleri akılda tutup birleştirerek anlama sırasında.
- Bir yemek tarifini yeni okuduğunuzda, yazılı kâğıda bakmadan doğru miktardaki malzemeleri ölçmek ve birleştirmek için bilgileri aklımızda tutmaya çalışırken.
Çalışan Bellek ve Bireysel Farklılıklar
Mevcut araştırmalar, çalışma belleği kapasitesindeki bireysel farklılıkların, okuma ve not alma gibi bilgi işleme görevlerinin performansındaki farklılıkları açıklayabileceğini göstermektedir.
Çocuklarla yapılan çalışmalarda, materyalleri kısa bir süre boyunca saklama becerisi zayıf olan çocuklar (işleyen hafızayla ilgili zorluklar), okuma, yazma ve matematikle ilgili görevlerde normal bir şekilde ilerleyemiyorlar.
Bir bireyin gelişimsel yaşı ve uzmanlık düzeyi, işleyen hafızadaki farklılıkları açıklamaktadır. Bu anlamda öğrenmeyi belirli stratejilerle ve hafıza teknikleri ve beyin eğitimleriyle kolaylaştırmak yararlı olabilir.
Kaynaklar:
- Baddeley, Alan D.; Hitch, Graham (1974). Gordon H. Bower (ed.). Working Memory. The psychology of learning and motivation. 2. Academic Press. pp. 47–89.
- Baddeley, A. D. (2000). “The episodic buffer: a new component of working memory?“. Trends Cogn. Sci. 4 (11): 417–423.
- Conway AR, Kane MJ, Engle RW (December 2003). “Working memory capacity and its relation to general intelligence“. Trends in Cognitive Sciences. 7 (12): 547–52.
- Bledowski, C.; Rahm, B.; Rowe, J. B. (October 2009). “What ‘works’ in working memory? Separate systems for selection and updating of critical information“. The Journal of Neuroscience. 29 (43): 13735–41.
- E. Bruce Goldstein. (2010). Cognitive Psychology: Connecting Mind, Research, and Everyday Experience. Wadsworth Publishing.
