Kısa Süreli Bellek – “Birincil” veya “aktif bellek” olarak da bilinen kısa süreli bellek, az miktarda bilgiyi çok kısa süreliğine zihinde saklamak ve yeniden kullanmak için hazır bulundurma kapasitesidir.
Kısa süreli belleğin ömrü “çok kısadır.” Kısa süreli anılar kullanılmadığında veya aktif olarak tutulmadığında o bilginin ömrü sadece saniyeler sürer.
Kısa süreli bellek “sınırlıdır.” Genellikle kısa süreli belleğin aynı anda yalnızca, yedi (+/- 2) bilgi öğesini tutabileceği bildirilmiştir.
Kısa Süreli Hafızada Kalış Süresi
Peterson ve Peterson (1959) 24 psikoloji öğrencisinden oluşan bir örneklemle bir laboratuvar deneyi yaparak kısa süreli belleğin süresini, yani bilginin bellekte ne kadar kaldığını araştırdı.
Öğrencilerden farklı aralıklarla (3, 6, 9, 12, 15 veya 18 saniye) anlamsız üç harfli trigramları (örneğin, THG, XWV) hatırlamaları, aynı anda da belirli bir sayıdan geriye doğru üç veya dörtlü saymaları istendi.
Peterson’lar araştırma sonunda geçen süre ne kadar uzun olursa, hatırlamanın o kadar az olduğunu buldular. 3 saniyede trigramların yaklaşık %80’i doğru bir şekilde hatırlanırken, bu oran 18 saniyede %10’a düştü.
Bu iki araştırmacı kısa süreli belleğin yaklaşık 18 saniyelik sınırlı bir süreye sahip olduğu sonucuna vardılar. Dahası, bilgi tekrarlanmazsa o bilgi, ne yazık ki uzun süreli belleğe aktarılamıyor.
Çalışmada Kullanılan Örneklem
Peterson’lar iki nedenden dolayı sorunları olan 24 psikoloji öğrencisinden oluşan bir örneklem kullandı.
İlk olarak, psikoloji öğrencileri daha önce çok depolu bellek modeliyle çalışmış ve bu nedenle araştırmacıya yardımcı olmak için davranışlarını değiştirmiş olabilirler.
İkinci olarak, psikoloji öğrencilerinin hafızası diğer insanlardan farklı çalışıyor olabilir; özellikle daha önce hafıza geliştirme stratejileri üzerine çalışmışlarsa.
Sonuç olarak, bu çalışmanın sonuçları psikoloji eğitimi almayan öğrencilere genellenemez.
Dahası, Peterson’ların çalışmasının düşük çevresel geçerliliğe sahip olduğu söylenebilir. Bu çalışmada katılımcılardan, insanların günlük yaşamlarında akılda tutmak isteyecekleri hiçbir şeye benzemeyen üç harfli trigramları hatırlamaları istendi.
Bu sonuçları günlük bellek örneklerine uygulayamıyoruz. Kısa süreli belleğin süresinin daha önemli bilgiler için daha uzun olup olmayacağı, yani bir telefon numarasını ezberlemek için bile bir sonuca varamıyoruz.
Bununla birlikte, Peterson & Peterson’un çalışması Indiana Üniversitesi’nin bir laboratuvarında oldukça çok defa kontrol edildi. Sonuç olarak Peterson ve Peterson, yabancı değişkenler için yüksek derecede kontrole sahipti ve bu da prosedürlerinin kopyalanmasını kolaylaştırdı.
Kısa süreli bellekte tutulan bilgilerin çoğu yaklaşık 20 ila 30 saniye saklanacaktır. Ancak bilginin ön uygulama yapılması yani denenmesi durumunda bu süre sadece saniyeler sürebilir. Bazı bilgiler kısa süreli bellekte bir dakikaya kadar sürebilir. Ancak bilgiyi yüksek sesle söylemek veya zihinsel olarak tekrarlamak gibi stratejileri denemediğiniz sürece çoğu bilgi kendiliğinden hızla unutulur.
Bununla birlikte, kısa süreli bellekteki bilgiler de girişime karşı oldukça hassastır. Kısa süreli belleğe giren herhangi bir yeni bilgi, eski bilgilerin hızla yerini alacaktır. Ortamdaki benzer öğeler de kısa süreli hatıralara müdahale edebilir. Örneğin, kalabalık, gürültülü bir odadaysanız veya ismine dikkat etmek yerine o kişiye ne söyleyeceğinizi düşünüyorsanız, birinin adını hatırlamakta daha çok zorlanabilirsiniz.
Birçok kısa dönemli “anı” çabucak unutulsa da, bilgiyle ilgilenmek, onun bir sonraki aşamaya yani uzun süreli belleğe geçmesini sağlar.
Kısa Süreli Belleğin Kapasitesi
Kısa süreli bellekte saklanabilecek bilgi miktarı değişebilir. Psikolog George Miller, “Büyülü Sayı Yedi, Artı veya Eksi İki” başlıklı etkili bir makalede, insanların kısa süreli bellekte beş ila dokuz öğe saklayabileceğini öne sürdü.
Daha yeni araştırmalar, insanların kısa süreli bellekte yaklaşık dört bilgi parçasını depolayabildiğini gösteriyor. Örneğin, bir telefon numarasını hatırlamaya çalıştığınızı hayal edin. Karşıdaki kişi telefon numarasını karıştırır ve siz hızlıca aklınıza bir not alırsınız. Birkaç dakika sonra, sayıyı çoktan unuttuğunuzu fark edersiniz. Numarayı hafızaya alınana kadar tekrar egzersizi yapmazsanız bilgi kısa süreli hafızadan hızla kaybolur.
Kısa Süreli Belleğin Çalışma Belleği İle İlişkisi
Bazı araştırmacılar, çalışan bellek ile kısa süreli belleğin önemli ölçüde örtüştüğünü ve hatta aynı şey olabileceğini iddia etmektedir.
Bununla birlikte, sıklıkla yapılan ayrım, çalışma belleğinin belirli bir süre için belleği kullanma, değiştirme ve uygulama yeteneğini ifade etmesidir. Kısa süreli bellek, yalnızca bilgilerin bellekte geçici olarak depolanmasını ifade eder.
Baddeley-Hitch çalışma belleği modeli, çalışma belleğinin iki bileşeni olduğunu öne sürer:
- Görsel ve uzamsal bilgileri depoladığınız bir yer (görsel-uzamsal karalama defteri);
- İşitsel bilgileri kaydettiğiniz bir yer (fonolojik döngü).
Ek olarak, model bu iki bileşeni kontrol eden ve aracılık eden ve aynı zamanda bilgiyi işleyen, dikkati yönlendiren, hedefler koyan ve kararlar veren üçüncü bir bölüme (merkezi yönetici) işaret eder.
Kısa Süreli Bellekten Uzun Süreli Belleğe Yolculuk Nasıl Olur?
Bellek araştırmacıları, insan belleğini kavramsallaştırmak için genellikle “üç depolu model” olarak adlandırılan modeli kullanırlar.
Bu model, belleğin duyusal, kısa süreli ve uzun süreli olmak üzere üç temel depodan oluştuğunu ve bunların her birinin depolama kapasitesi ve süresine göre ayırt edilebileceğini önermektedir.
Uzun süreli hafıza yıllarca süren sınırsız gibi görünen bir kapasiteye sahipken, kısa süreli hafızaya nispeten kısa ve sınırlıdır. Kısa süreli bellek hem kapasite hem de süre bakımından sınırlı olduğundan, anıların saklanması, bilgilerin kısa süreli depolardan uzun süreli belleğe aktarılmasını gerektirir.
Bu tam olarak nasıl gerçekleşir?
Kısa süreli anıların uzun süreli belleğe bağlanmasının birkaç farklı yolu vardır. Ancak bunun nasıl gerçekleştiğine dair kesin mekanizmalar tartışmalı ve iyi anlaşılmamıştır.
Atkinson-Shiffrin modeli veya çok modlu model olarak bilinen klasik model, tüm kısa süreli anıların belirli bir süre sonra otomatik olarak uzun süreli belleğe yerleştirildiğini öne sürdü.
Daha yakın zamanlarda, araştırmacılar bazı zihinsel düzenlemelerin yapıldığını ve uzun vadeli saklama için yalnızca belirli anıların seçildiğini öne sürdüler. Zaman ve girişim gibi faktörler, bilgilerin bellekte kodlanma şeklini etkileyebilir.
Belleğin bilgi işleme görüşü, insan belleğinin bir bilgisayar gibi çalıştığını göstermektedir. Bu modelde, bilgi önce kısa süreli belleğe (son olaylar için geçici bir saklama deposu) girer ve daha sonra bu bilgilerin bir kısmı uzun süreli belleğe (nispeten kalıcı bir depo) aktarılır, tıpkı bir bilgisayar hard diskinde yerleştirilen bilgiler gibi.
Ancak bazı araştırmacılar, kısa süreli ve uzun süreli anılar için ayrı depolar olduğu fikrine itiraz etmektedirler.
Koruma Egzersizi
Koruma egzersizi (veya prova), anıların kısa süreli hafızadan uzun süreli hafızaya taşınmasına yardımcı olabilir. Örneğin, bir sınava yönelik materyalleri incelerken bu yaklaşımı kullanabilirsiniz. Bilgileri yalnızca bir veya iki kez gözden geçirmek yerine, önemli bilgiler belleğe kaydedilene kadar notlarınızın üzerinden tekrar tekrar geçebilirsiniz.
Kümeleme Tekniği
Kümeleme (bölümleme/gruplama), bilgilerin uzun süreli belleğe aktarılmasını kolaylaştırabilen bir ezberleme tekniğidir. Bu yaklaşım bilgilerin daha kolay öğrenilen gruplar, ifadeler, kelimeler veya sayılar halinde düzenlenmesini içerir.
Örneğin, şu sayıyı ezberlemek büyük bir çaba gerektirecektir: 65.495.328.463. Bununla birlikte, şunlara bölündüğünü hatırlamak daha kolay olacaktır: 6549 532 8463.
Anımsatıcılar Kullanma
Kolayca hatırlanan anımsatıcı ifadeler, kısaltmalar veya tekerlemeler, kısa süreli anıların uzun süreli depolamaya taşınmasına yardımcı olabilir. Birkaç yaygın örnek şunları içerir:
“Kat KaT SaY MeLeMe!”: gökkuşağının her renginin ilk harfini temsil eden bir kısaltma – kırmızı, turuncu, sarı, yeşil, mavi, lacivert, mor
“E’den önce, C’den sonra”: ortak kelimelerin yazılışını hatırlamak için
MÖ. 500 yıllarına dayanan bir başka anımsatıcı strateji, lokus yöntemidir (Hafıza sarayı). Yer belirleme yöntemi, öğrenmeye veya hatırlamaya çalıştığınız öğeleri zihinsel olarak bir odanın etrafına yerleştirmeyi içerir – örneğin kanepe, bir bitkinin yanına veya pencere kenarına. Hafızanızı tetiklemek için, daha sonra her bir konuma gittiğinizi hayal edin ve bu bilgi için hatırlamanızı tetikleyin.
Bellek Konsolidasyonu
Hafıza konsolidasyonu, beynimizin kısa vadeli anıları uzun vadeli anılara dönüştürdüğü süreçtir. Bilgiyi defalarca prova etmek veya hatırlamak beyinde sinir ağlarını güçlendiren yapısal değişiklikler yaratır. İki nöronun tekrar tekrar ateşlenmesi, bu ateşlemeyi gelecekte tekrar, tekrar etme olasılıklarını artırır.
Kısa Süreli Hafıza Kaybı
Çoğumuz için ara sıra hafıza kaybı yaşanması oldukça yaygındır. Aylık bir ödemeyi kaçırabilir, tarihi unutabilir, anahtarlarımızı kaybedebilir veya zaman zaman kullanılacak doğru kelimeyi bulmakta güçlük çekebiliriz.
Yine de, sürekli olarak bir şeyleri unutuyormuş gibi hissediyorsanız, bu sinir bozucu olabilir. Hatta “kaybettiğimiz” veya Alzheimer olacağımız korkusuna neden olabilir. Kısa süreli hafıza kaybı, beyninizin bilgileri hatırlamak için hafızanız yerine akıllı telefonunuz gibi cihazlara çok bağımlı olduğu konusunda endişelenmenize bile neden olabilir.
Bununla birlikte, hafif hafıza kaybı her zaman bir soruna işaret etmez ve belirli hafıza değişiklikleri yaşlanmanın normal bir parçasıdır. Kısa süreli hafıza kaybı, aşağıdakiler de dahil olmak üzere diğer kalıcı olmayan faktörlerden de kaynaklanabilir:
- Alkol veya uyuşturucu kullanımı
- Kaygı
- Depresyon
- Keder
- Yorgunluk
- İlaç yan etkileri
- Uyku eksikliği
- Stres
Özet
Kısa süreli hafıza çevremizdeki dünyada işlev görme yeteneğimizi şekillendirmede hayati bir rol oynar. Ancak hem kapasite hem de süre açısından sınırlıdır. Hastalık ve yaralanmanın yanı sıra akıllı telefonlara olan bağımlılığın artması, kısa süreli anıları saklama ve bunları uzun süreli anılara dönüştürme yeteneği üzerinde de etkili olabilir.
Araştırmacılar hafızayı etkileyen faktörler hakkında daha fazla şey öğrenmeye devam ettikçe, kısa süreli hafızayı güçlendirmenin ve korumanın yeni yolları ortaya çıkmaya devam edebilir.
Bu arada, son zamanlarda bir şeyleri hatırlamakta güçlük çekiyorsanız, doktorunuzla görüşün. Semptomlarınıza neyin neden olabileceğini belirlemek için kapsamlı bir inceleme yapabilirler ve kısa süreli hafızanızı iyileştirmek için uygun yaşam tarzı değişiklikleri, stratejileri veya tedavileri önerebilirler.
Tavsiye Edilen Makaleler:
